Hasjirim ‘asher lishlomo (De liederen van Solomon) zijn meerstemmig getoonzette, Hebreeuwse teksten. Ze werden gecomponeerd door Salomone Rossi (ca.1570-1630). Rossi was als joods-Italiaanse violist en componist een overgangsfiguur tussen de Italiaanse laat Renaissance en vroeg Barok.

Uit Galilea

Profeti della Quinta is een mannelijk vocaal ensemble, gespecialiseerd in renaissance- en barokmuziek. Opgericht in Galilea in Israël door Elam Rotem, resideert het ensemble momenteel aan de Schola Cantorum in Bazel. De kern van het ensemble bestaat uit een contratenor, een tenor en een bas, die ofwel a-capella zingen of samen met historische instrumenten zoals theorbe en klavecimbel. Het ensemble wijdde in 2009 haar eerste cd aan de Hebreeuwse muziek van Salamone Rossi. In de zomer van 2011 won het ensemble de York Early Music International Young Artists competition. In hetzelfde jaar maakte het zijn debuut op het Utrechts Oude Muziek festival en nam het deel aan een superbe documentaire film over Salomone Rossi, geregisseerd door Joseph Rochlitz en gefilmd in Rossi’s geboortestad Mantua. Niet te missen.

Schitterende opnamen

In aanvulling op de Hebreeuwse en Italiaanse muziek van Rossi, heeft het ensemble de Lamentaties van Emilio de Cavalieri uitgevoerd en programma’s gewijd aan het Italiaans madrigaalrepertoire. Bijzonder is hun opname van het bijbels drama Rappresentatione di Giuseppe ei suoi fratelli (Jozef en zijn broeders), gecomponeerd door Elam Rotem, dat werd uitgevoerd in Israël en in Zwitserland en in 2014 op cd werd uitgebracht door Pan Classics. Het ensemble heeft samengewerkt met leidende figuren op het gebied van oude muziek, zoals Andreas Scholl en Skip Sempé en met instrumentale ensembles zoals Lautten Compagney Berlijn, Accademia Daniel, het Jerusalem Baroque Orchestra, Dolce Risonanza en Capriccio Stravagante.

Rossi

Salomone Rossi werd geboren in Mantua en woonde er zijn hele leven. Als jongeman verwierf hij een reputatie als getalenteerd violist en was vanaf 1587 hofmusicus in Mantua. Rossi voorzag samen met Monteverdi, Gastoldi, de Wert en Viadana, het hof van de Gonzaga’s in Mantua van muziek voor hun feesten, bruiloften, theaterproducties en kapeldiensten. Rossi stierf waarschijnlijk tijdens de invasie van de Oostenrijkse troepen die de Gonzaga’s versloegen en het joods getto verwoestten in Mantua. Zijn zus, die bekend was als Madama Europa, was een operazangeres. Net als haar broer was ook zij werkzaam aan het hof in Mantua.

Mantua als cultureel centrum

Mantua had een bloeiende muziekcultuur. Componisten als Ludovico Viadana, Jacques de Wert, Giovanni Gastoldi en Claudio Monteverdi componeerden er naar de theoretische werken Ricercate, passagi et cadentie, Passaggi per potersi esercitare nel diminuire en Selva de varii passaggi van Giovanni Bassano en vader en zoon Rognoni.

Vincenzo

Vincenzo Gonzaga (1562-1612), de vierde hertog van Mantua, was een belangrijke beschermheer van de kunsten. Hij maakte van Mantua een bruisend cultureel centrum. Vincenzo had ten tijde van Monteverdi, onze Peter Paul Rubens in dienst. In 1590 werd Monteverdi viola da gamba-speler en cantor van zijn muziekkapel en in 1602 benoemde Vincenzo Monteverdi hem na de dood van Benedetto Pallavicino, tot Maestro della musica. Vincenzo was ook bevriend met de dichter Torquato Tasso. Aan Francesco, de oudste zoon van Vincenzo en Eleonora de Medici, droeg Monteverdi in 1607 zijn favola in musica L’Orfeo op.

Canzonetta’s en madrigalen

De instrumentale muziek van Rossi complementeerde het werk van Monteverdi. Als voorloper van instrumentale virtuositeit kende Rossi zowel de oude contrapuntische schriftuur als de moderne concertante stijl. Zijn eerste gepubliceerd werk (uitgegeven in 1589), was een verzameling canzonetta’s, korte, dansante composities voor een vocaal trio op amoureuze teksten. Rossi componeerde ook meer ernstiger madrigalen op gedichten van de grootste dichters van zijn tijd Guarini, Marino, Rinaldi, en Celiano. In 1600 introduceerde Rossi, in de eerste twee van zijn vijf madrigaalboeken, de vroegste continuo madrigalen met een tabulatuur voor chitarrone, een innovatie die gedeeltelijk het begin van de Barokmuziek inluidde.

Meerstemmigheid in de synagoge

Aan het begin van de 17^de eeuw had de stad Mantua meer dan 2000 Joodse inwoners. Rossi was één van hen. Hij was de eerste Joodse componist die polyfone composities componeerde, bedoeld voor de synagogale liturgie. In 1623 publiceerde Rossi 33 vocale composities met als titel Hasjirim Asher Lish’lomo, variërend van 3 tot 8 stemmen. Ha-Shirim asher li-Shlomo, zonder continuo, werd gepubliceerd door de Venetiaanse uitgevers Pietro en Lorenzo Bragadini. De verzameling bevatte Joods liturgische muziek in barokstijl maar geheel los van de traditionele Joodse muziek, een ongekende ontwikkeling in de synagogale muziek. De titel was een woordspeling op Rossi’s eigen voornaam Salomon.

Geen Latijn maar Hebreeuws

Rossi toonzette Hebreeuwse teksten in de oorspronkelijke Hebreeuwse taal, wat hem uniek maakte onder de barokcomponisten. Zijn vocale muziek leek stilistisch op die van Claudio Monteverdi maar de teksten waren niet in het Latijn maar in het Hebreeuws. Hij reageerde met zijn liederen op het verbod op polyfone muziek en instrumenten in de synagoge. Met een voorwoord geschreven door Leon van Modena, was deze polyfonie op Hebreeuwse teksten een nieuwigheid. Met deze composities vond Rossi de balans tussen zijn lidmaatschap van de Joodse gemeenschap en zijn positie aan het christelijk hof van de Gonzaga’s. Leon Modena of Yehudah Aryeh Mi-modena (1571-1648), de auteur van Chayye Yehuda en Historia de’ riti hebraici, introduceerde op zijn beurt meerstemmigheid in de synagoge van Ferrara.

Niet te missen

Op de cd The Songs of Solomon staan naast de Hebreeuwse gebeden en psalmteksten, instrumentale sinfonia’s en sonaten. Schitterende zangers en boeiende instrumentalisten op historische instrumenten benaderen hier de perfectie. Profeti heeft prachtige stemmen, samenzang en samenspel getuigen van quasi perfecte voorbereiding, de profilering van de stemvoering soms net niet, maar het geheel, de klank en de kwaliteit van opname zijn een lust voor het oor. Dit is meer dan een ontdekking, dit is een bijzonder, bijzonder mooie cd die u geenszins mag missen.

Salomone Rossi – The songs of Solomon Hebrew Prayers & Instrumental Music Profeti della Quinta cd Pan Classics PC10343