Wie “Le Train bleu” zegt denkt aan Chanel, wie Chanel zegt denkt aan de Ballets Russes. Marie-Dominique Lelièvre heeft een magnifieke biografie geschreven waarin ze de vriendschappen en relaties van mode icoon Chanel met artistieke en muzikale grootheden in beeld brengt. Maar, was het niet eerder Misia Sert die zo belangrijk was voor de muziek ? En, wie was Misia Sert ook al weer ?
Chanels grote rivaal Paul Poiret ontwierp rond 1920, een parfum geïnspireerd door Shéhérazade. Het kreeg de naam “Aladin”. Chanel steunde “Le Sacre du Printemps”. Hij kleedde Réjane, Chanel liet zich inspireren door Polaire. Hij ontwierp mode geïnspireerd door de kimono en de tulband, zij ontwierp een minimalistisch, zwart avondjurkje. Hij gaf de Art Déco een eigen geur, zij transformeerde de geur van wierook in N°5. Het boek van Marie-Dominique Lelièvre steekt boordevol intieme informatie over Chanel en haar contacten. En uiteraard komt muziek ook aan bod.
In 1924 brachten Les Ballets Russes drie balletten gechoreografeerd door Bronislava Nijinska, de zus van de legendarische danser Vaslav Nijinski. Het waren “Les Biches” op muziek van Francis Poulenc en decors en kostuums van Marie Laurencin, “Les Fâcheux”, op muziek van Georges Auric, decors en kostuums van Georges Braque en “Le Train bleu” op muziek van Darius Milhaud met decors van Henry Laurens en kostuums van … Gabrielle Chanel. “Le Train Bleu” ging op 20 juni 1924 in het Theâtre des Champs – Élysees in Parijs in première. Het werd gechoreografeerd door Bronislava Nijinska voor Serge Diaghilevs Ballet Russes de Monte Carlo. Het libretto was van Jean Cocteau, de muziek van Darius Milhaud , decorontwerpen waren van Henri Laurens en het gordijn was van prins Alexander Schervachidze. Hij ontwierp het naar het schilderij “Deux Femmes courant sur la plage” van Pablo Picasso (twee monumentale vrouwen op het strand, nu in het Victoria and Albert Museum in London). De gewaagde, bruine, zwarte, roze en witte strandkledij, tennis- en roeioutfits, golfbroeken en gestreepte truien werden ontworpen door Coco Chanel. Chanel had reeds de kostuums ontworpen voor “Antigone” van Honegger en voor “Orphée” van Igor Strawinsky. Beide scenario’s waren van Cocteau. Chanel ontwierp ook de kostuums voor Stravinsky’s “Apollon musagète”. Het ballet was gecomponeerd in opdracht van de Amerikaanse mecenas Elizabeth Sprague Coolidge en ging in april 1928 in Washington in première, in een choreografie van Adolph Bolm (1884-1951). Vervolgens brachten de Ballets Russes het nieuw ballet in Parijs op 28 juni in een choreografie van George Balanchine. De voornaamste dansers waren Serge Lifar, (Chanel noemde hem “haar broer”), Alice Nikitina, Lubov Tchernitcheva en Felia Doubrovka. Serge Lifar en Alexandra Danilova dansten in 1928 ook “Apollon Musagète” met kostuums ontworpen door Coco Chanel en decors van de schilder André Bauchant (1873-1958 ), “le peintre jardinier”.
Nijinska was sinds 1921 de huischoreograaf van Diaghilev, de enige vrouw die dat ooit was. Op haar 33ste had ze al acht balletten voor het gezelschap gechoreografeerd, inclusief haar meesterwerk, ‘Les Noces”. Cocteau, dichter en artistieke duizendpoot, had scenario’s geschreven voor de Ballets Russes en hielp mee aan de stilistische verschuiving richting het Frans modernisme na de Eerste Wereldoorlog. Cocteau’s talent lag in het transformeren van het alledaagse tot kunst. Nijinska was daarentegen in toenemende mate bezig met formalisme en abstractie. Cocteau drong aan op een belangrijke artistieke rol in ”Le Train Bleu”, terwijl Nijinska moeite had om een samenhangende dans uit te werken uit zijn veelheid aan pantomime. De beeldhouwer Laurens leverde een kubistische strandscène (“une plage à la mode, une villégiature très frivole””) en Chanel stak de cast in sportkledij. De hoofdrol werd gedanst door Nijinska, die een tennisster uitbeeldde, geïnspireerd door de echte “reine de Wimbledon” en “championne de France” Suzanne Lenglen. Modernisme ten top!
Chanel creëerde voor “Le Train bleu” haute couture (“plus vrai que vrai”) die ze zelf droeg. Ze ontwierp kostuums voor zwemmen, tennis en golf, voor een ballet dat in première ging ter gelegenheid van de Olympische Spelen (“la saison d’art de la VIIIe Olympiade”) in 1924 in Parijs. Zij ontwierp ook kostuums voor de beroemde Ballets Russes prima ballerina Alexandra Danilova in ”Les Dieux mendiants” met muziek van Händel. Chanel verleende financiële steun aan Diaghilev en aan één van zijn belangrijkste componisten , Igor Stravinsky. Ze schonk o.a. een enorm bedrag voor de revival van Stravinsky’s “Le Sacre du Printemps” in 1920 , betaalde de begrafenis van Diaghilev en betaalde ook zijn bijzetting op het eiland San Michele. Ondanks zijn populariteit verdween “Le Train Bleu ” uit het repertoire van de Ballets Russes in 1925 toen Dolin het gezelschap verliet. Het ballet werd niet meer opgevoerd tot meer dan zestig jaar later het Oakland Ballet het weer op de planken bracht.
Misia Sert (1872-1950) (foto), la Reine de Paris, had als pianiste van Poolse origine een artistiek salon in Parijs. Ze werd bemind en geschilderd door Toulouse-Lautrec, Renoir, Vuillard, Vallotton, Redon en Bonnard maar huwde de Spaanse schilder José Maria Sert. Ravel componeerde voor en door haar “La Valse” en “Daphnis et Chloé” en componeerde “Ma mère l’Oye” voor Jean en Mimie, de kinderen van haar halfbroer Cipa. Haar vader, Cyprien Godebski (1835-1909) was een bekende Poolse beeldhouwer en haar moeder Zofia (Sophie) was de dochter van de Belgische cellist Adrien François Servais, jawel, onze Servais, de Paganini van de cello uit Halle. Het was Misia die door haar vele contacten, o.a. met Grootvorst Wladimir Romanow, er in slaagde om de Ballets Russes naar Parijs te brengen. Het was ook Misia die Diaghilev in contact bracht met Stravinsky, Debussy, Ravel, Picasso en Cocteau. Door haar vriendschap met Gabrielle (Coco) Chanel begon het verhaal tussen Chanel en Stravinsky en ontwierp Chanel de moderne kostuums voor de Ballets Russes.
Het boek brengt op een uiterst boeiende manier het artistiek en muzikaal leven van toen uitvoerig in beeld. Lelièvre hanteert een prachtige stijl en haar kennis van de artistieke wereld rond Chanel is enorm. Wie kennis wil maken met de rijkdom van de periode waarin de moderne kunst is ontstaan, mag dit boek geenszins aan zich laten voorbij gaan. Zeker, zeker lezen! Subliem !
Marie-Dominique Lelièvre werkt als journaliste voor Libération en Vogue. Ze verwierf in Frankrijk bekendheid met haar veelgeprezen en succesvolle biografieën van Serge Gainsbourg, Françoise Sagan, Yves Saint Laurent en Brigitte Bardot. Haar boek “Chanel & Co : les amies de Coco” (Ed. Denoël) is in het Nederlands vertaald door Gertrud Maes en Martine Woudt.
Chanel & Co Een biografie Uitg. Thomas Rap Amsterdam paperback ca. 368 bladz. geïllustreerd uitg. Thomas Rap ISBN 978 94 004 0169 3
