Bepaalde muziek ziet u ook best uitgevoerd worden. Dit is vaak het geval met composities van Penderecki. Accentus music bracht een dvd uit waarop u de verdeling en de solistische behandeling van het orkest bij hem kan volgen omdat u het kan zien. Een bijzondere opname en een heel, heel bijzonder document.

Ik herinner mij nog  goed hoe ik rond ’74-’75 te midden van Berio, Nono en Xenakis, de muziek van Penderecki als klassiek tonaal ervoer. Dat kwam door zijn vioolconcerto, zijn 1ste symfonie, zijn ‘Duivels van Loudun’ (een onvoorstelbare opera naar Aldous Huxley) en door zijn 2de ‘De natura sonoris’. Ik stond toen weliswaar nog niet echt stil bij het feit dat we beiden op dezelfde dag jarig zijn. Krzysztof Penderecki (°1933), icoon van de Poolse klassieke muziek, werd vorig jaar 80. Zijn 80ste verjaardag in november 2013 was dé gelegenheid voor een buitengewone bijeenkomst van enkele van ’s werelds  belangrijkste musici.

80ste verjaardag

Belangrijke vertolkers van zijn muziek en tevens vrienden van de componist, de violiste Anne-Sophie Mutter, de dirigenten Valery Gergiev, Charles Dutoit en Krzysztof Urbanski, de bassist Roman Patkoló  en de cellisten Daniel Müller-Schott, Arto Noras en Ivan Monighetti, presenteerden allen hun eerbetoon aan Penderecki in het Teatr Wielki in Warschau met de uitvoering van een aantal van zijn belangrijkste werken. Hun programma bestond uit de uitvoering van ‘Threnody’ voor de slachtoffers van Hiroshima, het ‘Duo Concertante voor viool en contrabas’, het ‘Concerto Grosso’ voor drie celli en orkest en het meer dan unieke ‘Credo’, volgens Penderecki zelf zijn belangrijkste compositie. Dit alles werd opgenomen en gefilmd en is nu beschikbaar op dvd. U kan het nu verdorie rustig thuis bekijken! Wat wil u nog meer ? Uit Warschau dan nog wel.

De dvd betreft een live opname in de Poolse National Opera in Warschau op 23 november 2013. Het is een productie van Accentus Music, Telewizja Polska en het Nationaal Centrum voor Cultuur, in samenwerking met ZDF, ARTE en NHK (Nippon Hōsō Kyōkai), de grootste publieke omroep van Japan. Eerder dan dirigeren, mimeert de jonge Urbanski (°1982) zonder stok en zonder partituur met opvallend expressieve vingergestiek de 24 violen, 10 altviolen, 10 celli en 8 contrabassen van de   Sinfonieta Varsovie in ‘Threnody for the victims of Hirishima’.

Microtonale cluster

Eind jaren ‘50 en begin jaren ’60 ging Penderecki op zoek naar nieuwe klanken. In ‘Threnos’ uit 1960 sissen de strijkers soms, klinken ze als sirenes en wordt op een bepaald ogenblik een microtonale cluster gevormd door de samenklank van alle 52 strijkers met elk slechts een kwartoonhoogte verschil. Penderecki dacht er oorspronkelijk aan zijn werk geen titel te geven. Hij schatte de duur van het werk in en dat werd dan in navolging van 4’33” uit 1952 van John Cage, de titel 8’26”. Pas toen de Poolse dirigent en componist Jan Krenz (°1926) het werk dirigeerde vond hij de definitieve titel. Het werd ‘Threnos’ (klaagzang) ter nagedachtenis van de slachtoffers van de atoombom op  Hiroshima. De geordende klanken evoceren de gruwel. Omdat alles vernield is, kan je geen vormen meer onderscheiden. Totale leegte is wat overblijft.

Anne-Sophie Mutter

Na die beklemmende stilte volgt de uitvoering van Penderecki’s recent gecomponeerd ‘Duo Concertante’ voor viool en contrabas, voltooid in 2010. Twee topmusici die samen musiceren is altijd een belevenis. Wat Anne-Sophie Mutter realiseert met de Slowaakse bassist Roman Patkoló is een welkome solistische verademing tussen de veel aandacht en concentratie vragende andere composities. Hoewel haar felrode zeer getailleerde jurk de aandacht soms afleidt, kan dit onweerstaanbaar mooi zicht het toch niet halen tegen de aandacht die haar opvallende, beheerste virtuositeit opeist. De toch wel heel mooie Anne-Sophie Mutter (°1963) zien spelen is naast een lust voor het oog vooral een lust voor het oor want de moeilijkste opeenvolging van nootjes voor de vier vingers in verschillende posities van de linkerhand en de meest vervaarlijke boogtechnieken realiseert zij met een onfeilbare beheersing. Zelfverzekerd, overtuigd en overtuigend. Fantastisch !

Drie topsolisten

De eerste uitvoering van  het ‘Concerto grosso nr. 1 voor drie celli en orkest’ vond plaats in Tokio door het NHK Symfonieorkest onder leiding van Charles Dutoit met de  topcellisten Boris Pergamentsjov, Truls Mørk en Han-Na Chang. Dit soort Tripelconcerto komt in de lijn van Sjostakovitsj die, het moet gezegd, Penderecki heeft beïnvloed. De solisten concerteren met het orkest maar ook tegenover, onder en met elkaar. En hoe! De orkestratie is bijzonder rijk en het spel van de drie topsolisten is indrukwekkend. Drie verschillende talenten op drie verschillende instrumenten toveren drie verschillende timbres. De nimmer ouder wordende Charles Dutoit dirigeert deze aftastende soms dreigende muziek met het grootste gemak en kalmte. De beheersing en vakdeskundigheid van zo’n dirigent maakt van de uitvoering een sensationele belevenis. Het voordeel van een dvd opname is dat je als luisteraar tevens kan genieten van het expressief gelaat à la Béjart van de nu 77 jarige Zwitserse dirigent.

Engelen

Krzysztof Penderecki componeerde zijn ‘Credo’ tussen 1992 en 1998. Aanvankelijk zou Penderecki voor dirigent Helmuth Rilling  (°1933), toen nog artistiek directeur van het Oregon Bach Festival en de Internationale Bach academie in Stuttgart, een mis componeren. Penderecki begon met het Benedictus, schetste het Sanctus, Agnus Dei en Gloria en ging verder met  het Credo. Dat Credo werd weliswaar op een bepaald  moment zo monumentaal (in de 19de eeuw zou dat een Te Deum geweest zijn) dat Penderecki de muziek van de andere delen van de mis in het Credo verwerkte. De indrukwekkende compositie uit 1998 voor vijf solisten, koor en orkest wordt gebracht door sopranen Iwona Hossa en Ewa Vesin, de mezzo Agnieszka Rehlis, de tenor Rafal Bartminski en de bas Nikolay Didenko. Het Chorus of the Polish National Oper, het Warsaw Philharmonic Choir en het mooi in rode toga gekleed Warsaw Boys Choir worden gedirigeerd door Valery Gergiev. Kijk en luister, al was het maar om na een opbouw, een crescendo en een climax van jewelste, de zachte, finale terts te horen, gespeeld door twee trompetten als waren het engelen.

Bonus

Na elke uitvoering komt Penderecki op het podium om de uitvoerders te bedanken en te begroeten. Een klein bosje bloemen zegt telkens de rest. Na het concert speelt en zingt  men ‘Happy Birthday’, helaas niet de versie van Stravinsky maar oprecht bedoeld. Het zacht gelaat met de vriendelijke, lieve expressie van de waardige, innemende maar bescheiden, muzikale persoonlijkheid straalt. De grootste componist van zijn generatie, de eigenaar van een arboretum van 35 hectare in de schaduw van de daar in 1604 overleden belangrijke theoloog Faustus Socinus in Lusławice, is gevierd.

Mooi. Heel mooi. Het is wachten op zijn ster aan het Firmament. Als Bonus vertelt Penderecki in het Duits over het ontstaan van de gespeelde werken, afgewisseld met illustrerende beeldfragmenten van het concert. Naast de heel mooie tekst in het bijhorend boekje van Martin Hoffmeister (“‘s ochtends celebreerden Aartsbisschop Kowalczyk en kardinaal Nycz een mis ter ere van Penderecki”, vertelt hij), is het interview ontwapenend en uiteraard bijzonder interessant. Een meerwaarde. Stel het bekijken van deze dvd niet uit.