In de reeks uitgaven boek + cd verscheen bij het Label Ricercar een keuze van aria’ en duetten uit Venetiaanse opera’s (favola, dramma of festa) van Francesco Cavalli (1602-1676). Een ontdekking.
Bibliotheca Nazionale Marciana
Als u in Venetië tussen de Campanile van de San Marco-basiliek en de kade bij de monding van het Canal Grande in de Baai van San Marco wandelt, komt u bij de Piazza San Marco aan de Biblioteca Nazionale Marciana. Aangaande muziekhandschriften bewaart men daar o.a. een Missale romanum van de basiliek van San Marco uit de 14de eeuw, een Engels Psalterium uit de 13de eeuw, missen van Giovanni Rossi en een verzameling Venetiaanse opera’s. Tot die verzameling behoren 27 opera’s van Francesco Cavalli.
Venetiaanse operageschiedenis
De geschiedenis van de opera kreeg een heel andere wending wanneer zij de Serenissima Repubblica van Venetië bereikte.Want, door het succes van de eerste openbare opera, dat nota bene in 1637 werd geopend met L’Andromeda van librettist Benedetto Ferrari en componist Francesco Manelli, veranderde opera gaandeweg van aristocratisch patronage naar een publieke, commerciële instelling. In Venetië was muzikaal drama niet langer gericht op een elite van aristocraten en intellectuelen maar kreeg het het karakter van onderhoudend amusement. Vele andere operahuizen volgden en voerden tijdens het carnavalsseizoen opera’s op voor een betalend publiek. De operahuizen gebruikten een zeer klein orkest om geld te besparen en koren kwamen voor dezelfde reden niet voor. Een groot deel van het budget werd besteed aan het aantrekken van de sterzangers van toen. Dit was het begin van het bewind van de castraat, van de vermaarde Venetiaanse solozang van de prima uomo of de prima donna.
Tussen recitatief en aria
Het grootste deel van de diversificatie was nog het instrumentaal begeleid recitatief, maar op momenten van grote dramatische spanning componeerde men onder invloed van de Italiaanse solo-cantate, arioso passages bekend als arie cavate, (van waar later cavatina) en devies aria’s. Onder Monteverdi’s volgelingen werd het onderscheid tussen recitatief en aria dan meer uitgesproken en geconventionaliseerd en Cantabile-recitatief-cabaletta gingen stilaan een scena vormen. Dit was duidelijk in de stijl van de twee succesvolste componisten van de volgende generatie, Francesco Cavalli en Antonio Cesti.
Griekse mythologie
Op de 2 cd’s ontdekt u aria’s uit wel 25 opera’s. Veel thematiek kwam uit de verhalen en sprookjes van de Griekse mythologie. Gli amori d’Apollo e di Dafne was bvb. gebaseerd op het verhaal over de god Apollo en zijn liefde voor de nimf Dafne zoals verteld door Ovidius in zijn Metamorfosen. Beluister meteen Atto I, Scena 8: Volgli, deh volgi il piede. Didone was gebaseerd op Vergilius ‘Aeneis (Boek 4 in het bijzonder), hoewel Busenello, in zijn tweede libretto voor Cavalli, de tragische zelfmoord van Virgilius’ Dido verving door een happy end waarin Dido huwt met koning Hiarbas, Deze redt Dido van zichzelf nadat Aeneas haar heeft verlaten. Uit Didone kan u beluisteren : Atto II, Scena 2: Re de’ Getuli altero.
La virtù dei strali d’Amore uit 1642 werd recent herontdekt door de Bowling Green State University, in samenwerking met Eastman School of Music in 2007. Het daarop volgend jaar werd de opera in het Teatro Malibran in Venetië gebracht. Uit deze opera is opgenomen Atto I, Scena 3: Occhi per pianger nati.
Egisto was een favola dramatica musicale over een afstammeling van de zonnegod Apollo. Het Italiaans libretto van Giovanni Faustini was zijn tweede tekst voor Cavalli. De favola werd voor het eerst opgevoerd in Venetië in het Teatro S. Cassiano in 1643. Zeer succesvol werd het vervolgens uitgevoerd in tal van Italiaanse steden. Zelden uitgevoerd in onze tijd, werd de Amerikaanse première gegeven door The Santa Fe Opera op 1 augustus 1974. Beluister uit Egisto, Atto III, Scena 10: Amanti, se credete (cd1-Track 8).
Het libretto van het dramma per musica over Xerxes I. werd geschreven door Nicolò Minato en werd later ook door zowel Giovanni Bononcini als door zijn rivaal/concurrent G. F. Händel getoonzet. Minato’s verhaal is losjes gebaseerd op Boek 7 van Herodotus’ Histories. De opera, bestaande uit een proloog en drie akten, werd voor het eerst opgevoerd in Venetië op 12 januari 1654 in het Teatro SS Giovanni e Paolo. De opera werd zeer populair in Italië, niet in het minst vanwege Cavalli’s toonzetting van Xerxes’ aanbidding van de schaduw van een plataan, “Ombra mai fù”, die later letterlijk en figuurlijk in de schaduw kwam te staan van Händels versie (Largo uit Xerxes).
Hoewel enige eentonigheid de 1ste cd niet vreemd is wordt dit ruimschoots gecompenseerd door de aria’s op de 2de cd die rijke instrumentale partijen bevatten. De violen, gamba’s en luiten klinken bijzonder mooi en geven een goed sonoor beeld van de rijkdom van de begeleide monodie in stile concertato van toen. De gezongen melodie was wel eenstemmig maar de intrumentale begeleiding was meerstemmig. De mooie stemmen van sopraan Mariana Flores en van mezzo Anna Reinhold geven mooi uiting aan de declamatie van de getoonzette poëzie en geven een mooi sonoor beeld van de vaak verregaande, realistische expressie en de imitaie en evocatie van echo effect. De Cappella Mediterranea weet dit alles met de juiste sonoriteit te begeleiden. Mooi.
Francesco Cavalli HEROINES OF THE VENETIAN BAROQUE
Boek+2 cd Ricercar RIC359