Verrassend logisch
De Bijbel is altijd vereerd of verguisd als het woord van God. De Bijbelverhalen over beproevingen van het leven geven weliswaar een diep inzicht in het wezen van Homo sapiens. Met de laatste inzichten uit de cognitiewetenschappen, de ontwikkelingsbiologie, de archeologie en de godsdienstgeschiedenis zijn biologisch antropoloog Carel van Schaik en historicus Kai Michel op reis gegaan door het boek der boeken, van de Hof van Eden tot de heuvels van Jeruzalem. Ze ontdekten verrassende betekenissen in oude, raadselachtige geschiedenissen en kwamen tot een nieuwe visie op de culturele ontwikkeling van de mens. Joodse wetten waren het werk van verrassend logische, zelfs wetenschappelijke geesten en ze ontdekten de waarheid over zonde, de duivel en het hiernamaals.
De kloof
Als een biologisch antropoloog en een historicus aandachtig de Bijbel lezen krijgen we een verrassende kijk op het moderne menszijn. Carel van Schaijk en Kai Michel analyseren als dusdanig de ontwikkeling van de menselijke beschaving. In vijf lijvige delen leggen ze uit hoe de landbouwrevolutie de culturele oerknal was en is, met gevolgen waarvan de mens nog altijd worstelt, een kloof tussen ons en onze omgeving. Beiden lazen de Bijbel vanuit biologisch-antropologische perspectief. Hun Bijbelantropologie laat zien hoeveel Homo sapiens aan zijn vermogen tot culturele evolutie te danken heeft. Hun boek plaatst De Bijbel in haar evolutie-biologische context.
Vier delen vanuit de Tenach
Het boek concentreert zich vooral op het Oude Testament. De auteurs volgen de Hebreeuwse Bijbel, de driedelige Tenach, de Thora (Wet), de Nevie’iem (Profeten) en de Ketoeviem (Geschriften). Na een korte geschiedenis van de Bijbel en een duiding van de culturele evolutie en de drie naturen van de mens (aangeboren gevoelens, cultuur-natuur of habitus en verstand-natuur), gaat het in Deel I over Genesis: toen het leven moeilijk werd, Adam en Eva: de echte zondeval van de mens, Kaïn en Abel: het geboorteuur van geweld, Mensenzonen, godeszonen: een delicate verwantschap, De zondvloed: de toorn van God, De torenbouw van Babel: dodenvallen en familietwist onder de patriarchen. In Deel II gaat het over Mozes, Jahwe en het morrende volk: hoe de enige God ontstond, Mozes: Gods wil wordt wet, Jahwe: de God met twee levens, Het morrende volk: protest van onze eerste natuur en De les van de uittocht: de erfenis van de Thora. Deel III bespreekt de goddelijke moraal van Koningen en profeten, Rechters en koningen in het beloofde land, Gods woord door de mensenmond van de Profeten, en Hoe kan een goede God kwaad doen? In dit derde deel rijzen vragen over hemelse gerechtigheid en hemelse moraal, goddelijke macht, sociale samenhang en egoïsme. In Deel IV komen dan de Psalmen, Job en de ontdekking van het hiernamaals: de tweede God in de Bijbel, Job en Daniëls ontdekking van het hiernamaals aan bod. In dit vierde deel, het deel over het persoonlijk geloof, gaat het om existentiële vragen. Deel V gaat over Het Nieuwe Testament: de hoop op verlossing, Jezus van Nazareth: wordt God mens?, de geboorte van het christendom en Het boek van de natuur: Gods tweede Bijbel. Het vijfde deel betreft de menselijke natuur, God met een menselijk gezicht, een hybride religie maar met een levendige missie om grip te krijgen op het lot van de mens.
Systematische, antropologische zoektocht
Het boek is een systematische, antropologische zoektocht naar de natuur en culturele evolutie van de mens. Theologen bogen zich (te) weinig over evolutievraagstukken. Hier is godsdienstwetenschap vergelijkende cultuurwetenschap, en gebeurt godsdiensthistorisch onderzoek vanuit evolutionair perspectief. Door de van oudsher gespannen verhouding tussen religie en wetenschap was een analyse van De Bijbel vanuit evolutiebiologie als cultuurwetenschap, aangewezen om tot nieuw inzicht te komen. De Bijbel toont volgens de auteurs aan dat er meer was en is dan men zich voorstelt. Zo noemde Jared Diamond, hoogleraar in de geografie aan de UCLA (Universiteit van Californië – Los Angeles), de ‘Neolithische revolutie’ of ‘uitvinding van de landbouw’ reeds de grootste fout van de mensheid. We leren door het boek begrijpen hoe er een kloof ontstond tussen aangeboren intuïtie en de nieuwe sociale en ecologische leefomstandigheden, eigendom, patriarchaat, monogamie en monotheïsme. Dit is een uitzonderlijk interessant boek. Zeker, zeker lezen.
Carel van Schaik Kai Michel Het Oerboek van de mens Uitg. Balans 448 bladz. ISBN 9789460030468