Om het integraal piano oeuvre van de Russische componist Alexander Scriabin (1872-1915) te ontdekken, kan u terecht bij het label “Capriccio”. De Zweedse pianiste Maria Lettberg nam voor dit label alle pianowerken op, ook de werken zonder opusnummer.

Scriabin componeerde uitsluitend solo piano muziek en orkestwerken. Zijn eerste pianostukken leken stilistisch op muziek van Chopin en bevatten muziek in het genre van Chopin, etudes, préluden, nocturnes en mazurka’s. Scriabins stijl ontwikkelde zich progressief in de loop van zijn leven. Die evolutie was weliswaar snel en kort in vergelijking met veel andere componisten. Na zijn eerste composities kregen de composities uit de midden- en late periode een zeer ongewone harmonie en textuur.

De tien Pianosonaten van Scriabin vormen een essentieel onderdeel van zijn piano oeuvre. De ontwikkeling van zijn stijl kan nl. op de voet worden gevolgd in deze tien sonaten. De eerste sonaten werden gecomponeerd op een vrij conventionele, romantische manier onder invloed van Chopin en soms Liszt, de laatste sonaten werden gecomponeerd zonder aanduiding van toonaard met atonale passages. Tussen 1903 en 1908 verving Scriabin tonale eenheid door harmonische eenheid. De immense technische eisen van de sonaten zijn bekend.

In de opening van de Sonate nr.1 op.6 is Lettberg indrukwekkend dramatisch, de akkoorden zijn gevuld met sonoriteit. Scriabin componeerde ze in 1892 nadat artsen hem vertelden dat de pijn in zijn rechterhand voor altijd zou zijn. Gelukkig kregen ze ongelijk. Scriabins pianosonaten zijn vaak tumultueus, de doorwerking is soms fragmentarisch, trillerarpeggio’s staan voor levensimpulsen. Lettbergs gevoel voor de architectuur van de muziek en haar gevoelige uitvoering van lange melodische lijnen valt op. De compacte Sonate nr.4 op.30 uit 1903 is een ontwrichte combinatie van nostalgisch verlangen, zilveren magie en salon elegantie. Lettberg communiceert het impressionistisch gevoel met solide maar verfijnde robuustheid. De Sonate nr.9 op. 68, “Zwarte Mis” uit 1913 is een ontheiligde relikwie met climaxen en speelse tot dolle versieringen, evenals die onverschrokken 7^de Sonate, “Witte Mis” uit 1911, met zijn donkere schaduwen die de compositie pianissimo openen en afsluiten. In Scriabins geniale Sonate nr. 5 uit 1907 werd de sonatevorm uitgebreid. In zijn Sonaten nrs. 6 en 7, beide uit 1911, creëerde hij formele spanning door harmonisch contrast tussen de cumulatieve momenten van de muziek. Het ontsnappen aan formele beperkingen bereikte hij door texturale en harmonische middelen, een flexibele samenwerking tussen vorm en inhoud.

Pianisten die Scriabin op een bijzondere manier hebben vertolkt waren Vladimir Sofronitsky, Vladimir Horowitz en Sviatoslav Richter. Sofronitsky trouwde in 1920 met Yelena, de dochter van Scriabin, maar heeft de componist nooit ontmoet. Scriabin overleed nl. in 1915. Volgens Horowitz reageerde Scriabin , toen hij als 11-jarig kind voor de componist speelde, enthousiast en moedigde hij hem aan om een volledige, muzikale en artistieke opleiding te volgen. De woorden die Scriabin als kind ooit zelf uit de mond van Anton Rubinstein hoorde, “er wacht u een grote toekomst”, herhaalde Scriabin nu voor de jonge Vladimir. De profetie werd bewaarheid.

De box bevat een immense wereld van te ontdekken muzikale inventiviteit, zowel op het gebied van verscheidenheid van het werk van Alexander Scriabin, als op het vlak van de opvallend hoogstaande interpretatie door Maria Lettberg. Zelfs zijn lichtere werken zoals zijn “Impromptus”, “Poèmes” en “Morceaux”, zijn harmonisch interessante miniatuurwerelden die een uniek muzikaal universum vormen.

Maria Lettberg heeft duidelijk het leven van Scriabin bestudeerd en verwijst naar de eigen opnamen van de componist als belangrijkste referentie. Scriabin maakte nl. zelf opnamen van 19 van zijn eigen werken op 20 pianorollen. Zes voor “Welte-Mignon” en 14, o.a. de pianosonaten op. 19 en op.23, voor Ludwig Hupfeld in Leipzig. De Welte-Mignon rollen werden opgenomen in februari 1910 in Moskou, en zijn geremasterd op cd gepubliceerd (label Pierian (Naxos)). “Een nauwkeurige analyse van deze opnamen werpen binnen de context van de beperkingen van de pianorol technologie, licht op de vrije stijl die Scriabin aangaande tempo, ritme, articulatie en dynamiek, voor de uitvoering van zijn eigen werken, hanteerde”, vertelt Lettberg.

Instinctief sceptisch over het opnemen van de volledige werken van bepaalde componisten, wijst zij op de unieke uitzondering die volgens haar voor Scriabins oeuvre gemaakt moet worden. Er is nl. een heel muzikaal universum te ontdekken in het werk van Scriabin, van de gracieuze mazurka’s à la Chopin tot de compromisloze avant-garde etudes en sonaten.

Maria Lettberg werd in 1970 in Riga geboren als dochter van een universiteitsprofessor Russische literatuur en een wiskundige. Ze studeerde aan het Conservatorium van St. Petersburg, het Koninklijk Muziekconservatorium in Stockholm, Bloomington (Indiana University) en de Sibelius Academie in Helsinki. In 2012 gaf Deutschlandradio Kultur/Es-Dur Hamburg haar cd „Opus Posthum“ uit. Op deze cd staan vroege composities van Alexander Scriabin en van zijn zoon Julian. Julian overleed in 1919 op…11-jarige leeftijd!

Op de bonus-dvd “Mysterium” zien we Maria Lettberg, die fragmenten uit vijf pianosonaten en “Vers la flame” speelt op een witte Bösendorfer. Ze is omringd door bijzondere, antroposofische kleureffecten. De kleuren verwijzen naar Scriabins theorie van het in verband brengen van kleuren met toonaarden. De zes fragmenten kregen titels die verwijzen naar Scriabins mystiek theosofische denkwereld. Sonate 4 kreeg de titel “De reis van de blauwe ster”, nr. 5 werd “De schepping van de wereld”, 6, “De levenscyclus”, 9, De tragedie van het leven”, 10, De wedergeboorte der natuur” en “Vers la Flamme” kreeg de titel “Het finale einde”. Er staat ook een in het Duits, Frans en Engels ondertiteld interview op de dvd waarin Maria Lettberg het over haar achtergrond en haar relatie tot Scriabin heeft. In het bijhorend boekje citaten van Scriabin en een bijzonder interessante tekst van Lettberg zelf die haar proefschrift schreef over de pianomuziek van Scriabin. Een bijzondere aanrader.

Alexander Das solo-Klavierwerk Complete recordings Maria Lettberg 8 cd Capriccio 49586