Op deze dubbel cd met muziek uit de tijd van de Spaanse Successieoorlog, worden twee zeldzame werken van twee van de grootste componisten van Catalonië en Frankrijk voorgesteld, Valls en Desmarest.

Het idee om deze twee prachtige missen samen te brengen in een enkel programma, is ontstaan uit de samenwerking van de afgelopen jaren met het Château de Versailles en Laurent Brunner, artistiek directeur en tevens directeur van “Festival Château de Versailles Spectacles”. Hij was degene die het programma voorstelde. Savall kreeg de steun van de CIMA Foundation (Center Internacional de Música Antiga), terwijl hij met de koordirigent Lluís Vilamajó, de vocalisten selecteerde uit La Capella Reial de Catalunya. Samen met Manfredo Kraemer van Le Concert des Nations, koos hij de instrumentalisten. De rest was mogelijk dankzij een efficiënte samenwerking met het team van het cultureel centrum Saline Royale d’Arc-et-Senans en de steun van de directeur, Hubert Tassy.

De “Missa Scala Aretina” van Valls, één van de laatste composities die verwijst naar Guido van Arezzo’s hexachord (de eerste zes opeenvolgende tonen van de toonladder), werd voor het eerst uitgevoerd in de Kathedraal van Barcelona, terwijl de Mis à deux chœurs et deux orchestres van Desmarets, waarschijnlijk voor het eerst werd uitgevoerd in de Koninklijke Kapel van Versailles. Het was tijdens het hoogtepunt van de oorlog tussen pro-Bourbon en pro-Habsburgse fracties in Spanje en Catalonië, waarbij de Spaanse en Franse troepen die Philip V (foto) steunden, streden tegen de Catalaanse en Oostenrijkse troepen, dat beide componisten hun meesterwerk componeerden.

Het leven van Francesc Valls (1671-1747), een van de meest emblematische Catalaanse componisten van de Iberische barok, stelt enkele onbeantwoorde vragen, met name met betrekking tot zijn geboortedatum en zijn muzikale opleiding. Hoewel er geen echt bewijs is, is er wel eens beweerd dat hij een tijd doorbracht in Valencia, Mataró en Gerona, maar we weten zeker dat hij Juan Barter opvolgde in de kathedraal van Barcelona, waar de meeste van zijn werken werden uitgevoerd. Als belangrijk componist van de Catalaanse muziek en meer in het algemeen van de Spaanse muziek in zijn tijd, onthult zijn werk een vertrouwdheid met de nieuwe muzikale trends uit Frankrijk, Italië en Duitsland. Na de aartshertog tijdens de Successieoorlog te hebben gesteund, werd hij opzij gezet door het nieuwe regime na de val van Barcelona in september 1714.

De aanwezigheid van musici uit de Oostenrijkse muziekkapel van de aartshertog tijdens zijn verblijf in Barcelona, verklaart de parallellen tussen Valls en Bibers vocale en instrumentale schriftuur en opstelling. Bibers “Missa Bruxellensis” bestaat uit 23 delen, waarvan 8 verdeeld over twee koren van elk 4 vocalisten, terwijl de resterende 15 delen worden gespeeld door trompetten, violen, hobo’s, cornetten en sackbuts, orgels en pauken. Valls componeerde zijn Missa Scala Aretina in 11 delen, verdeeld over drie koren van 3, tot 4 vocalisten, 2 violen (verdubbeld door hobo’s), cello, 2 orgels, harp en twee trompetten (plus een violone en pauken). Ondanks deze overeenkomsten met de grote mis van Biber, onderscheidt het genie van Francesc Valls zich door zijn zeer persoonlijk karakter, een vrolijke, spontane stijl, rijk aan effecten en contrasten, de ontwikkeling van contrapunt in de concertante passages tussen de solostukken en de drie koren, afgewisseld met sextetten (Qui tollis peccata mundi) of kwartetten (Et incarnatus est) vol warmte en tederheid.

Henry Desmarest (1661-1741) was één van de meest getalenteerde componisten van de latere regeringsperiode van Lodewijk XIV en de beginperiode van Lodewijk XV. Als opvolger van Charpentier als maître de chapelle aan het Collège des Jésuites in Parijs, genoot hij de gunst van de koning zowel door zijn religieuze muziek als door zijn opera’s. Toen in 1701 de kleinzoon van Lodewijk XIV de Spaanse troon besteeg als Filips V, benoemde hij Desmarest om de stijl van Versailles aan zijn hof te introduceren en om Franse musici te rekruteren. Zijn opvolger bij de jezuïeten, Jean-Baptiste Matho, wist Desmarest nl. een aanbevelingsbrief te bezorgen van Lodewijk van Frankrijk, de hertog van Bourgondië en kleinzoon van Lodewijk XIV, voor diens broer, Filips V, koning van Spanje. Van 1701-1706 verbleef Desmarest bijgevolg in Madrid aan het hof van Filips V, in de functie van maestro de musica de la Camara.

Nauwelijks was hij in juni 1701 in Madrid aangekomen, of Desmarest werd gevraagd om zijn koning naar Barcelona te volgen voor zijn huwelijk met Maria Luisa van Savoye. Hij verbleef daar samen met een tiental andere Franse musici, van augustus tot eind december 1701, om vermaak te bieden aan het hof. Het was rond die tijd, eind 1701, dat Francesco Valls, de beroemde kapelmeester van de kathedraal van Barcelona, zijn Missa Scala Aretina uitvoerde. Zonder twijfel had Desmarest het voorrecht om deze weelderige mis te horen, en ook om Valls tijdens die gelegenheid of later, in 1702, in elk geval, tijdens zijn verblijf in Barcelona, te ontmoeten. Het lot zou de verbannen componist echter spoedig een slag toebrengen.

Philip V keerde terug vanuit Italië met een uitgesproken voorliefde voor Italiaanse muziek en besloot zijn Franse muziek te ontbinden, wiens musici vervolgens een baan moesten zoeken bij de verschillende orkesten van de muziekkapel en het hof. In 1707 ging Desmarest naar Lotharingen en maakte Lunéville, de hoofdstad van het hertogdom, tot een muzikaal centrum. Ter ere van de Lotharingse vorst liet Desmarest zijn al in 1697 gecomponeerde opera Vénus et Adonis opvoeren in het hoftheater van Lunéville. Hij herstructureerde het orkest en breidde het uit van 12 tot rond de 60 musici.. Leopold liet in Nancy een nieuw theater bouwen geschikt voor operavoorstellingen. Met Desmarests “Le temple d’Astrée” werd het theater in 1709 ingewijd. In Nancy schreef Desmarest ook zijn motets Lorrains. Het was in Lunéville in Lotharingen (Lorraine) dat hij de rest van zijn dagen zou doorbrengen. Daar bracht hij zijn prachtige mis in première voor twee koren en twee orkesten (1707), waarschijnlijk gecomponeerd in Spanje, geïnspireerd door lokale componisten als (Antonio de Literes, Sebastian Duron en Diego Xaraba, en ongetwijfeld door Valls’ Missa Scala Aretina.

Deze buitengewone “Messe à deux chœurs et deux orchestres” onthult de volledige reikwijdte van het genie van Desmarest, een spectaculaire beheersing van contrapunt en harmonische sequenties, een indrukwekkende architectuur in de verschillende delen van de mis, afgewisseld met bewonderenswaardige symfonieën, waarin de twee orkesten werden samengebracht om het Kyrie, Sanctus en Agnus Dei te openen.

Als aanvulling van deze Valls-Desmarest dubbel cd is muziek uit de tijd van de oorlog tussen Spanje en Catalonië’ toegevoegd. ‘Batalla Imperial’ van Kerll/Cabanilles, dient als inleiding tot drie oude liederen die door de Catalanen gezongen werden tijdens de periode waarin de missen van Valls en Desmarest werden uitgevoerd.

Het patriottisch lied “El cant dels aucells quant arribaren los vaixells” (Het lied van de vogels bij het zien van het naderen van de schepen) van aartshertog Karel, leent de prachtige oude melodie van “El Cant dels ocells” (Lied van de vogels). Dit lied, dat de geboorte van Jezus viert, werd omgevormd tot een patriottisch lied dat de komst van de soldaten van de aartshertog viert. Een ander bekend traditioneel, patriottisch lied “Els Segadors” (De maaiers), is een ballade over de opstand van de maaiers. Het wordt hier uitgevoerd in zowel een instrumentale als in een vocale versie. De laatste komt overeen met het huidig volkslied van Catalonië. Tot slot koos men de oude klaagzang “Catalunya en altre temps” (Catalonië in vroegere tijden), dat gezongen werd in de jaren na de val van Barcelona en de overgave van Catalonië. Een magistrale uitgave!

In excelsis Deo Au temps de la guerre de Succession d’Espagne 1701-1714 Le Concert des Nations La Capella Reial de Catalunya Jordi Savall 2cd Alia Vox AVSA9924