De vrouwelijke dirigente JoAnn Falletta presenteert met haar Buffalo Philharmonic Orchestra, aanstekelijke tot wondermooie orkestmuziek van Bartóks vriend en collega, Zoltan Kodály. Niet te missen!
De “Dansen van Marosszék” waren oorspronkelijk een pianocompositie. Oorspronkelijk gepland voor orkest als gevolg van een bestelling voor de viering rond de 50ste verjaardag van de hereniging van Buda en Pest, componeerde Kaodaly in 1927 zijn dansen toch voor piano solo om duplicatie te voorkomen met Bartóks Danssuite, gecomponeerd in dezelfde context. De dansen werden weliswaar in 1930 toch georkestreerd en in Dresden in november 1930 gecreëerd. Deze dansen van Marosszék werden in 1935 ook, samen met muziek uit zijn Dansen van Galanta, in de vorm van een ballet (“Geschiedenis van een held”) gepresenteerd. Het werk is gestructureerd volgens de rondo-vorm met drie strofen en drie refreinen, met een thema uit de folklore van Transsylvanië of Zevenburgen, een historische regio die nu een groot deel van het noorden en westen van Roemenië omvat. Het thema-refrein wordt als intermezzo beschouwd, maar telkens in een andere instrumentale kleur.
Zoltan Kodály (1882-1967) groeide op in de stad Galanta, een kleine stad in Slowakijke in de regio Trnava, die eeuwenlang eigendom was van de Hongaarse adelellijke familie Esterházy (zie foto van hun paleis). De dansen van Galánta (“Galántai táncok”) werden in 1933 gecomponeerd in opdracht van de 80ste verjaardag van de Filharmonische Vereniging van Boedapest. Het is gebaseerd op volksmuziek uit Galanta, waar Kodály meerdere jaren heeft gewoond. De componist merkte op: “In die tijd bestond er een beroemd zigeuner ensemble. Dit was de eerste ‘orkestrale’ sonoriteit die mij als kind in de oren klonk”. Rond 1800 werden in Wenen enkele boeken met Hongaarse dansen gepubliceerd. Eén van die boeken bevatte muziek van zigeuners uit Galánta. De componist heeft zijn belangrijkste thema’s uit deze oude publicatie gehaald. De meeste waren in de verbunko’s-stijl, oorspronkelijk militaire wervingsmuziek, maar generaliserend naar de Hongaarse volkstraditie aan het begin van de 19de eeuw. zag Kodály het stuk als een ‘vervolg’ op zijn pianosuite uit 1927, (de “Dansen van Marosszék”). De dansen van Galánta bestaan uit vijf bewegingen. De klarinet is prominent aanwezig en evoceert de traditionele tárogató (een soort enkel rietblad instrument). De compositie herinnert expliciet aan de tweeledige structuur van de traditionele verbunko’s. Het begint met een langzame inleiding met een klarinet cadens en een andante maestoso episode, gevolgd door vier snelle dans episoden met het kenmerkend, aanstekelijk, gesyncopeerd ritme.
Kodály componeerde net als zijn grote landgenoot Béla Bartók, grote orkestwerken die verrijkt waren door zijn onderzoek naar Hongaarse en Slavische volksmuziek. De Dansen van Galánta zijn zwierig en vitaal, en het Concerto voor Orkest, gecomponeerd in opdracht van het 50-jarig jubileum van de Chicago Symphony, is weelderig, sprankelend en levendig. Net als de variaties op het Hongaars volkslied, ‘The Peacock’ (de pauw), met virtuoze zinderende effecten, onthullen deze composities de schittering van zijn orkestkleuren en de onuitwisbare allure van de zigeunerthema’s. De orkestrale pronkstukken van Kodály zijn de weergave van zijn liefde voor zijn geboorteland Hongarije, vol evocaties van de zigeunermuziek waar hij zo van hield. Met glinsterende, expressieve melodieën, buitengewone partijen voor de houtblazers, bravoure strijkers, wilde dansen, Hongaars rubato en duizelingwekkende virtuositeit, is dit van de opwindendste muziek ooit gecomponeerd voor een symfonieorkest. Ook het obscuur Concerto voor Orkest komt hier naar voor als een onterecht vergeten meesterwerk vol kleur, passie en ingenieuze vindingen.
Zoltán Kodály’s muziek heeft de neiging om te worden overschaduwd door zowel zijn werk als pedagoog als door de scherpzinnige, meer experimentele muziek van zijn vriend en collega Bartók. De twee componisten hebben allebei muziek gecomponeerd gebaseerd op volksliederen, waarvoor ze samen naar afgelegen gebieden reisden om ze op te nemen. Maar, waar Bartók eerder stekelig was, hebben Kodaly’s orkestwerken een meer weelderige, romantische gevoeligheid, hier stevig en zelfverzekerd uitgevoerd door de Buffalo Philharmonic. In de Dansen van Galánta en in de Dansen van Marosszék zijn de ritmen strak en pittig. Het Concerto voor Orkest, gecomponeerd vier jaar voor het Concerto van Bartók, toont een kleurrijk, rijkelijk geweven spel, en het tempo van Falletta ondersteunt het karakter van de “Variations on the Peacock”, een eenvoudig volksliedje dat Kodaly tot een groots orkestwerk inspireerde.
Gecomponeerd voor de vijftigste verjaardag van het Concertgebouworkest van Amsterdam, werden deze Variaties in Amsterdam in première gespeeld op 23 november 1939 o.l.v. Willem Mengelberg. Van een populair liedje met een symbolische betekenis (de pauw staat voor vrijheid), dat hij al in 1937 had bewerkt, heeft Kodaly één van zijn mooiste symfonische fresco’s gebouwd, bestaande uit zestien schitterende variaties en een finale. Hier daarenboven, magnifiek gespeeld!
JoAnn Falletta (°1954) is muziekdirecteur van het Buffalo Philharmonic Orchestra en de Virginia Symphony, en is de belangrijkste gast dirigente van het Brevard Music Center. Ze ontving de Seaver / National Endowment Arts Conductors Award, ze was winnares van de Stokowski Competitie, en ze won de Toscanini, Ditson en Bruno Walter prijzen. Ze heeft ook elf ASCAP-prijzen ontvangen en is lid van de Amerikaanse Nationale Raad voor de Kunsten. Falletta is een voorvechtster van Amerikaanse muziek en heeft wel meer dan vijfhonderd werken van Amerikaanse componisten gepresenteerd, waaronder 110 wereldpremières. Het Buffalo Philharmonic Orchestra (BPO), onder muziekregisseur JoAnn Falletta, is Buffalo’s leidende culturele ambassadeur en presenteert elk jaar meer dan 120 klassiekers, pops en jeugdconcerten. Het orkest heeft door de Verenigde Staten en Canada gereisd en in 2013 speelde de BPO zijn 24ste concert in Carnegie Hall tijdens het Spring For Music-festival. Tijdens de ambtstermijn van JoAnn Falletta (sedert 1998), heeft de BPO haar voorname traditie van radio-uitzendingen en opnamen nieuw leven ingeblazen, waaronder de uitgave van wel 40 nieuwe albums met divers repertoire op de labels Naxos en Beau Fleuve.
Zoltán KODÁLY Concerto for Orchestra Dances of Galánta • Dances of Marosszék ‘The Peacock’ Variations Buffalo Philharmonic Orchestra JoAnn Falletta cd Naxos 8.573838