De ‘Leningrad’-symfonie van Sjostakovitsj is een indrukwekkend monument voor één van de donkerste perioden uit de recente geschiedenis. Het beroemd Invasie-thema laat een broeierig gevoel van onbehagen zien als de vijand dichterbij komt. De symfonie werd gecomponeerd om de lijdende bevolking van de belegerde stad Leningrad te ondersteunen. De première in Leningrad in de zomer van 1942 werd tijdens de belegering via luidsprekers uitgezonden als een daad van verzet. Het London Philharmonic Orchestra gaf de Britse première van deze symfonie (de eerste uitvoering buiten Rusland) in juni 1942, nadat de partituur op microfilm uit bezet Rusland naar het Westen was gesmokkeld.

De zevende “Leningrad”, is een spookachtige, ondraaglijke verklanking van verlies, onmetelijke gruwel en angst in oorlogstijd. In de eerste beweging evoceerde Sjostakovitsj de beruchte ‘nazi-invasie’, aan de hand van een lappendeken van thema’s en motieven van Franz Lehár (een pastiche op “Da geh’ ich zu Maxim” uit “Die lustige Witwe”), hem zelf, en de vijf dalende noten uit “Deutschland über Alles”, met gedurende wel vijftien minuten!, een toenemend volume en een constante, opzwepende, tot tergende begeleiding van de kleine trom.

De Zevende Symfonie van Sjostakovitsj werd voor het eerst opgevoerd in zijn geboortestad Leningrad, op 9 augustus 1942. In september 1941 waren de nazi’s begonnen met de beschieting van de stad. Ruim een miljoen mensen stierven en nog eens anderhalf miljoen ontvluchtten de stad. Tegen die achtergrond componeerde Sjostakovitsj zijn symfonie als een kreet van afschuw, maar die tegelijk hoop wilde bieden. De musici die haar uitvoerden, waren afkomstig van stedelijke orkesten in verval en voelden zich amper bij machte te spelen. Maar ze speelden – tegen hun ellende in, over hun ellende heen.

De 7de symfonie op.60 ‘Leningrad’ werd hét symbool van het Sovjet verzet tegen het totalitair nazi regime en de aanval op de Sovjet Unie door het internationaal georganiseerd fascisme. De muziek verklankte wat ca.25.000.000 Sovjetburgers tijdens de Grote Vaderlandse Oorlog moeten hebben meegemaakt. Sjostakovitsj zelf maakte het mee als brandweerman… Sjostakovitsj begon, geïnspireerd door het lezen van Psalm teksten, de compositie op 19 juli 1941, vóór de beschieting van Leningrad die duurde van 8 september 1941 tot 27 januari 1944. Hij voltooide de finale in december 1941 in Koejbysjev (vandaag Samara), een kleine duizend kilometer ten oosten van Moskou, waar hij door de Sovjet autoriteiten geëvacueerd was, en die toen tijdelijk de hoofdstad van de Sovjet-Unie was. Op 5 maart 1942 ging de kolossale symfonie daar in première. Het eveneens geëvacueerd orkest van het Bolsjojtheater van Moskou speelde het werk o.l.v. Samoeil Samosoed. Die had reeds de premières gedirigeerd van Sjostakovitsj’s opera’s “Lady Macbeth uit het district Mtsensk” en “De Neus”.

Dank zij de quasi onmiddellijke radio-uitzending op 29 juni 1942 door het London Symphony Orchestra o.l.v. Henry Wood, gevolgd door de uitvoering tijdens een Proms concert in de Royal Albert Hall, werd de symfonie snel buiten Sovjet Rusland bekend. Voor de Amerikaanse première was in april 1942 een microfilm van de partituur vanuit Teheran en Caïro per vliegtuig naar de VS gevlogen.

Naar Sjostakovitsj’ eigen woorden, verklankt de eerste beweging het vredig leven in de oogstmaand augustus in Leningrad. De sfeer is eerder vreugdig en opgewekt. Maar dan pakken zich de donkerste wolken boven het  land samen. De Sovjetburgers wisten dat zij onoverwinnelijk waren. Het scherzo en het adagio verklanken het vertrouwen in de aanstaande overwinning, rechtvaardigheid en geluk en de finale verklankt de overwinning.

Kurt Masur (1927- 2015) had een nauwe relatie met het London Philharmonic Orchestra, die terug ging tot 1987. Deze opname, gemaakt tijdens zijn ambtstermijn als chef-dirigent (2000-2007), benadrukte de nauwe relatie tussen dirigent en orkest. De ‘Leningrad’-symfonie werd live opgenomen in de Royal Festival Hall van het Southbank Centre, en werd destijds omschreven als diep ontroerend, een onthullende ervaring en overweldigend krachtig. Deze release draagt bij tot de groeiende verzameling opnamen van Sjostakovitsj-symfonieën, uitgevoerd door de LPO. Eerdere opnamen met Kurt Masur werden geprezen om hun nadrukkelijke stijl en grote klasse. Deze is niet anders.

Kurt Masur werd immers geboren in het stadje Brieg, dat na de Tweede Wereldoorlog door de sovjets aan Polen werd overgedragen. In navolging van zijn vader, was Kurt Masur aanvankelijk elektrotechnicus. Toen hij zijn opleiding tot pianist, organist en cellist moest stoppen doordat hij zijn rechterpink niet meer kon strekken, werd hij dirigent. Door datzelfde ongemak dirigeerde hij nooit met een dirigeerstok. Jarenlang woonde en werkte Kurt Masur in de DDR, waarvan hij een loyaal staatsburger was. In 1982 werd hem trouwens de “Nationalpreis der DDR” toegekend. Masur leed aan Parkinson en overleed als “one of the last old-style maestros”, op 19 december 2015 in Greenwich, Connecticut in de VS. Dit is een fenomenale, oorspronkelijke en overtuigende uitvoering, die beklijft en lang bijblijft. Niet te missen. Warm aanbevolen.

Shostakovich Symphony No. 7 London Philharmonic Orchestra Kurt Masur cd LPO-0103