Met een indrukwekkende hulde aan Heinrich Isaac, één van de grootste Renaissance-componisten, ter nagedachtenis aan de 500ste verjaardag van zijn overlijden, verklankt Jordi Savall de pracht van de humanistische Renaissance vóór de protestantse reformatie.
Heinrich of Henricus Isaac (foto), werd geboren in Brabant, maar bracht het grootste deel van zijn leven door in Europa, van zijn geboorteland Vlaanderen tot het hof van Bourgondië, Oostenrijk, en vervolgens Italië en Duitsland. Op uitnodiging van Lorenzo Il Magnifico, verhuisde hij in 1488 naar Firenze, de stad waar hij een hoog aangeschreven en zeer bewonderd lid werd van het hof van de Medici. Enkele jaren na het overlijden van Lorenzo in 1492, werd hij als “Arrigo il Tedesco”, ook de belangrijkste componist aan het hof van keizer Maximiliaan I van Habsburg (foto) tot aan zijn overlijden in 1517.
Als uiterst productieve en innovatieve componist, liet Isaac één van de belangrijkste muzikale erfenissen van zijn tijd na en onderscheidde zich door zijn absolute beheersing van contrapunt en polyfonie, een kunst waarin hij uiterst begaafd was, zowel in zijn religieuze werken als in zijn seculiere liederen en instrumentale muziek. “We sluiten ons aan”, schrijft Savall, “bij de mening van Anton Webern, die opmerkte dat de composities van Isaac, die qua absolute beheersing van het contrapunt, vergelijkbaar waren met die van andere illustere Vlaamse componisten zoals Pierre de la Rue, Jacob Obrecht en Josquin des Prés, duidelijk opvallen door “de onfeilbare en uitzonderlijke levendigheid en onafhankelijkheid van de stemmen” (Anton Webern, 1906) in zijn vele mooie, complexe vormen van polyfonie”.
Tot 1680, hoewel de sublieme kunst van zijn muziek in heel Europa zowel tijdens zijn leven als na zijn dood werd erkend en geprezen, werd het werk van Isaac geleidelijk gedegradeerd tot bibliotheken en muzikale archieven. Meer dan 400 jaar zouden voorbijgaan voordat er opnieuw interesse was in zijn muziek.
Uiteindelijk ontstond in de 20ste eeuw, een nieuw besef van het belang van het werk van Isaac. In 1902 diende een 19-jarige student, Anton Webern, nl. zijn proefschrift in over Isaacs “Choralis Constantinus”, als afsluiting van zijn studie musicologie aan de universiteit van Wenen bij Guido Adler. Deze grote belangstelling voor renaissancemuziek en voor de muziek van Heinrich Isaac in het bijzonder, zou een grote invloed hebben op Weberns eigen compositietechniek. Webern werd één van de grote componisten van de dodecafonische en seriële school. Het is in het voorwoord van de editie van de “Choralis Constantinus” dat Webern onze aandacht vestigt op het belang van de componist uit de late 15de eeuw, en hij met verwondering verklaart wat hij bewondert in Isaacs compositiekunst.
Het programma is opgevat als een echte “muzikale hommage” aan de creatieve diversiteit van deze grote Renaissance-componist, en biedt daarenboven ook een korte, chronologische evocatie van enkele van de belangrijkste gebeurtenissen in zijn leven, evenals de belangrijkste momenten in de geschiedenis waarvoor zijn muziek werd gecomponeerd of uitgevoerd. Tot deze werken behoren “A la battaglia”, die de strijd tussen Genua en Florence illustreerde, en “Quis dabit capiti meo aquam”, een diep ontroerende jammerklacht, gecomponeerd ter gelegenheid van het overlijden in 1492 van Lorenzo de ‘Medici (foto), het instrumentaal “Palle, palle”, die de fanfare van de Medicis oproept en dient als introductie tot het programma op deze cd, het motet “Parce, Domine”, gecomponeerd op de dood van Cosimo de ‘Medici in 1464, en het motet “Sustinuimus pacem”, waarmee symbolisch de ondertekening van het Verdrag van Picquigny in 1475 werd gevierd tussen Louis XI van Frankrijk en Edward IV van Engeland, wat het einde van de Honderdjarige Oorlog betekende.
Het prachtig lied “Innsbruck, ich muß dich lassen” illustreert Isaacs vertrek uit Innsbruck (1484?). Het Florentijns carnavalslied “Hora e di maggio” doet denken aan zijn aankomst in Florence (1485) en zijn daaropvolgend huwelijk. Het groots motet “Sancti spiritus assit nobis gratia”, gecomponeerd ter ere van Maximiliaan I aan het begin van zijn verblijf aan het keizerlijk hof in Konstanz, roept de feesten op ter ere van zijn opvolging, na de dood van keizer Frederik III, als de nieuwe Heilig Roomse keizer in 1493. 
En wat beter dan het indrukwekkend motet “Optime divino / Da pacem / Sacerdos et pontifex” (1514), waarvan de tekst verwijst naar Giovanni de ‘Medici als paus Leo X, om de plechtigheid rondom zijn wijding in 1513 op te roepen, een ceremonie die Isaac als eregast van de Medicis bijwoonde. Een ander zeer ontroerend moment is de muzikale evocatie van Isaaks dood op 26 maart 1517, met de uitvoering van het koraal “Circumdederunt me gemitus mortis”, één van de aangrijpendste begrafenisgebeden uit de Choralis Constantinus-cyclus (getranscribeerd en gepubliceerd in 1906 door Anton Webern). Zes maanden later, op 31 oktober, publiceerde Luther zijn stellingen tegen Rome, de geboorte markerend van wat later de protestantse lutherse kerk zou worden, die hier wordt opgeroepen met de spirituele tekst “O Welt, ich muss dich lassen”, aangepast aan de muziek van de lied “Innsbruck, ich muß dich lassen”, een typische contrefacta die snel populair werd als protestants koraal. En tenslotte het oproepen van de vieringen voor de kroning van Karel V als Koning in 1520 in Aken, en zijn kroning als Heilig Rooms Keizer door Paus Clemens VII, die uiteindelijk in 1530 in Bologna plaatsvond. Hemels!
Deze gebeurtenis wordt geïllustreerd door het Contrefactum van één van de mooiste motetten van Isaac, “Virgo prudentissima”, gecomponeerd voor de Reichstag van Konstanz in 1507, waarvan de tekst Maximiliaan I als Heilig Rooms keizer viert, aangepast met een nieuwe tekst “Christus, filius Dei” door een anoniem auteur (na 1520), waarin de oorspronkelijke tekst die verwees naar Maximiliaan als “Cæsare Maximiliano”, werd vervangen door de woorden “Carolo Cæsare romano”, als verwijzing naar Karel V als Heilig Rooms keizer. 
Gezien de aanzienlijke grandeur en de rijke, polyfone complexiteit van enkele van de motetten die geselecteerd werden (“Angeli, Archangeli” voor 6 stemmen, “Christus ist erstanden” voor 5 stemmen, “Imperii proceres Romani”), en de vaak uitzonderlijke gelegenheden waarop Isaacs werken werden uitgevoerd (kroningen van keizers, keizerlijke decreten, enz.), koos men voor een aanzienlijk groot koor en orkest, een vocaal ensemble van 8 solozangers en 6 ripieno-zangers, en een instrumentaal ensemble van 13 instrumenten (waaronder 6 blaasinstrumenten, 4 violen, orgel, luit en percussie), waardoor bepaalde motetten konden worden uitgevoerd met de toevoeging (in de cantus firmus van de plechtige tutti passages), van de juiste instrumentale kleuren, en men tegelijkertijd enkele van de belangrijkste instrumentale werken van de componist kon uitvoeren, zoals “A la battaglia”, de fanfare van de Medicis “Palle, palle” en het instrumentaal motet/Canzona “La Mi La Sol”, dat Isaac in 1502 componeerde aan het hof van de hertog van Ferrara.
Dit magistraal eerbetoon aan Henricus Isaac werd voor het eerst uitgevoerd in “Drassanes Reials” (Koninklijke Scheepswerf) in Barcelona op 22 december 2016 als onderdeel van het “El So Original”, het oude muziekseizoen van L’Auditori. Niet te missen, magistraal!
Tracklist:
I – ca. 1450 Birth of Henricus Isaac in Flanders (Brabant).
- La morra (instrumental) – Henricus Isaac
1464 Death of Cosimo de’ Medici (1464), followed by that of his son, Piero the Gouty (1469), at Careggi.
- Motet : Sustinuimus pacem à 4 v. – Henricus Isaac
1469 Lorenzo de’ Medici succeeds them as ruler of the Florentine Republic.
- Fanfare of the Medicis: Palle, palle (instrumental) – Henricus Isaac
1475 The Treaty of Picquigny between Louis XI of France and Edward IV of England finally ends 100 Years War
- Motet : Parce, Domine – Henricus Isaac
II – 1485(?) Isaac leaves Innsbruck for Florence.
- Chanson : Innsbruck, ich muß dich lassen – Henricus Isaac
1486 Isaac enters the service of Lorenzo de’ Medici.
- Carnival song: Hora e di maggio – Henricus Isaac
III – 1487 Battle between Genoa and Florence for Sarzanello Castle.
- Instrumental song: A la battaglia – Henricus Isaac
1492 8 April. Death of Lorenzo de’ Medici.
- Lament: Quis dabit capiti meo aquan? Henricus Isaac / Angelo Poliziano
IV – 1493 Maximilian I, King of the Romans from 1486, is elected Holy Roman Emperor.
- Motet : Sancti spiritus assit nobis gratia – Henricus Isaac
- Motet : Angeli, Archangeli à 6 v. – Henricus Isaac
V – 1502 Isaac returns to Italy, where he spends time at the Court of the Estes in Ferrara.
- Instrumental motet (Duc de Ferrara) : La Mi La Sol – Henricus Isaac
1513 Giovanni de’ Medici is elected Pope and crowned as Leo X.
- Motet : Optime Divino date munere pastor ovili à 6 v. – Henricus Isaac
VI – 1517 26 March. Henricus Isaac dies at his home in Florence.
- Motet (Choralis Constantinus) : Circumdederunt me – Henricus Isaac
- Song : O Welt, ich muß dich lassen – Henricus Isaac / Texte Anonyme
VII – 1519 Charles V is elected Holy Roman Emperor and is crowned at Bologna.
- Motet (Contrafactum de Virgo prudentissima) : Christus, filius Dei à 6 v. – Henricus Isaac
Henricus ISAAC Nell tempo di Lorenzo de’ Medici & Maximilan I 1450-1519 Hesperion XXI La Capella Reial de Catalunya Jordi Savall cd Alia vox AVSA9922