Omdat de orkestwerken van Bedrich Smetana, naast zo veel schitterende muziek, de afgelopen jaren, helaas langzaam uit het concertrepertoire zijn verdwenen, is deze opname van o.a. zijn Feestelijke Symfonie extra welkom.

De Feestelijke symfonie van Bedřich Smetana werd gecomponeerd in 1854 toen de hoop dat keizer Franz Joseph koning van Bohemen zou worden, hoog was. De prachtige klanken van Smetana’s enige symfonie liepen vooruit op de meesterwerken die we kennen als “Má Vlast” (Mijn Vaderland). Zijn gebruik van het Oostenrijks keizerlijke volkslied was echter onaanvaardbaar in de geest van het Tsjechisch nationalisme, resulterend in de verwaarlozing van het werk. Met zijn schitterende ouverture en levendige plattelandsdansen verzekerde “De verkochte bruid”, de internationale reputatie van Smetana en, als de enige Tsjechische opera van zijn tijd in het standaardrepertoire, werd het een baken voor de negentiende-eeuwse muziekgeschiedenis van het land.

De Symfonie werd gecomponeerd in 1854 in de tijd dat Keizer Franz Joseph met Elisabeth van Beieren trouwde. Smetana vroeg toestemming om zijn nieuwe symfonie aan de koning op te dragen, maar het werd nooit ingewilligd. De daaropvolgende première was verre van een succes. Afgezien van de fanfare-achtige opening, was het geen patriottisch werk. Op deze cd wordt ze vergezeld door twintig minuten magnifieke orkestmuziek uit Smetana’s opera “De verkochte bruid”, de ouverture, gevolgd door de drie populaire dansen, die enkele jaren na de première van de opera in de herziene versie werden toegevoegd.

De Feestelijke Symfonie, in de letterlijke betekenis van het woord, op. 6, werd gecomponeerd in 1854. De keizer trouwde op 24 april en Smetana ontwierp zijn symfonie als een eerbetoon aan een monarch die naar alle verwachtingen, zich zou laten kronen in Bohemen. De componist vroeg toestemming om het werk aan de keizer te wijden, maar ontving geen antwoord. Het werk was, ondanks het occasioneel gebruik van het keizerlijk volkslied, niet van die patriottische aard dat ze de gelegenheid van een koninklijk huwelijk of een kroning vierde. metana droeg zijn Symfonie ten slotte op aan keizerin Elisabeth. Sinds enkele jaren doceerde en dirigeerde Smetana, koren in Zweden, waar de Feestelijke symfonie in 1860, goed ontvangen werd op een concert in Göteborg. De eerste uitvoering in de Convict-Saal in Praag in 1855, was minder bevredigend. Het programma was te lang, beginnend met Smetana die Bach en Händel op piano speelde, gevolgd door Schubert Liederen, een Beethoven-trio, een jonge pianoleerling van Smetana die stukken speelde van Schumann, Chopin en Mendelssohn, nog meer liederen, en enkele polka’s, opnieuw gespeeld door de componist.

De oprichting van het Tsjechisch Voorlopig Theater in 1862 leek Smetana de gelegenheid en de kans op succes te bieden die hij nodig had en die hij greep met de compositie van zijn eerste opera’s, “De Brandenburgers in Bohemen” en “De verkochte bruid”. In 1866 werd hij benoemd tot chef-dirigent maar daarna kreeg hij voortdurend kritiek te verduren. In 1874 kwamen daarbij de eerste tekenen van doofheid, het resultaat van een geslachtsziekte die eerder in zijn leven was gecontracteerd. Tegen oktober van hetzelfde jaar was zijn gehoor volledig verdwenen. “Má Vlast” werd overigens grotendeels gecomponeerd nadat hij doof geworden was en zijn strijkkwartet, “Uit mijn leven”, is een autobiografisch werk waarin hij o.a. het oorsuizen uitbeeldde waaraan hij tijdens zijn doofheid leed. Zijn laatste jaren brachten weliswaar financiële moeilijkheden met zich mee, maar zagen ook de compositie van die zes opmerkelijke symfonische gedichten die samen “Má Vlast” vormden. Tegen 1882 was de gezondheid van Smetana aanzienlijk verslechterd, wat leidde tot afasie, hallucinaties en waanzin..Zijn familie kon hem uiteindelijk niet meer verzorgen en op 23 april 1884 liet men hem opnemen in de psychiatrische kliniek “Kateřinky” in Praag, waar hij een paar weken later, op 12 mei 1884, op 60-jarige leeftijd overleed.

In de Feestelijke Symfonie, Triumph-Sinfonie of Symphonie triomphale, gebruikte Smetana in drie van de vier delen, het keizerlijk volkslied, wat onaanvaardbaar was voor degenen die doordrongen waren van het Tsjechisch nationalisme. Smetana speelde vanaf 1863 zelfs alleen nog het Scherzo, de beweging waarin de Habsburg-connotatie ontbreekt. Deze praktijk moest worden voortgezet toen de Oostenrijkse hymne, bij de Tsjechische nationalisten, nog meer minder aangename, politieke associaties kreeg. De Feestelijke symfonie, die Smetana in 1881 heeft herzien, was zijn enige symfonie. Het keizerlijk volkslied verschijnt kort en heel zacht in de fluiten voor de re-expositie, maar de volledige versie ervan is gereserveerd voor de laatste pagina’s van de eerste beweging. Het Largo maestoso, dat opent met een passage in E Groot, die herinnert aan het volkslied, maar weliswaar pas later, vollediger in de beweging verschijnt, leidt tot een groots Scherzo. De Finale zorgt voor een levendige beweging die culmineert in een stemming die past bij de titel en de gelegenheid van het werk.

Op 30 mei 1866, vier maanden na de eerste opvoering van “De Brandenburgers in Bohemen”, werd zijn nieuwe opera “Prodaná nevěsta” (“De verkochte bruid”) opgevoerd, maar nog zonder de schitterende dansen. De opera werd herzien in 1869, toen, naast andere toevoegingen, de Polka in de 2de akte werd opgenomen. Verdere revisie volgden en de definitieve versie werd in het klein Voorlopig Theater van Praag opgevoerd in september 1870. De bruid van de titel, Mařenka, moet trouwen met de zoon van Tobias Mícha, die de eenvoudige Vašek blijkt te zijn. Ze heeft al een knappe minnaar, Jeník, die haar wegjaagt bij de huwelijksmakelaar en het erover eens is dat Mařenka alleen een zoon van Mícha zou moeten trouwen. Alle complicaties worden uiteindelijk opgelost wanneer blijkt dat Jeník, al altijd op de hoogte van zijn ware identiteit, Mícha’s lang verloren zoon is. Vašek heeft ondertussen zijn liefde gevonden in de circusdanseres Esmeralda, naast een rol voor zichzelf als beer in het circus.

De opera opent met een sprankelende, energieke ouverture. De Polka (Smetana was zelf een verwoed polka danser), en de aanstekelijke Furiant, in de definitieve versie van de opera, zijn de dansen van de dorpsbewoners, terwijl de zogenaamde “Dans van de Komedianten”, het reizend circus in de derde akte introduceert. Heerlijke, gedreven en opgewekte muziek, goed voor hart en bloedvaten, die u best regelmatig beluistert. Niet te missen !

SMETANA Festive Symphony The Bartered Bride Overture and Dances Berlin Radio Symphony Orchestra Darrell Ang cd Deutschlandfunk Kultur Naxos 8.543672