De twee concerti op deze nieuwe cd tonen het toenemend belang van het gitaar duo op de concertpodia van de wereld. Leo Brouwer, één van de meest vooraanstaande Latijns-Amerikaanse componisten, heeft reeds verschillende gitaarconcerti gecomponeerd, maar “The Book of Signs” is zijn eerste concerto voor twee gitaren, een dubbelconcert met grote virtuositeit en een majestueus, ludiek thema in de centrale beweging. Als cruciale figuur in de wereldwijde promotie van Braziliaanse ritmen voor gitaar, implementeerde Paulo Bellinati in zijn ‘Concerto Caboclo’, harmonieën en briljant effectieve technieken om hulde te brengen aan de countrymuziek van de Braziliaanse deelstaat, São Paulo.

João Luiz Rezende Lopes analyseert de beide composities in het bijbehorend boekje in hun muziekhistorische context. “Behorend tot een lange en rijke traditie van gitaarcomponisten uit Brazilië”, schrijft hij, “is Paulo Bellinati een echte ambassadeur voor de gitaar in zijn land, die de erfenis voortzet van João Pernambuco, Anibal Augusto Sardinha Garoto, Dilermando Reis en de Braziliaanse bossanova gitarist Baden Powell de Aquino. Zijn werk als componist, gitarist en onderzoeker is cruciaal geweest voor de wereldwijde promotie van de verschillende Braziliaanse ritmen voor gitaar. Bellinati componeerde tientallen werken voor solo gitaar- en gitaarensembles, en tot zijn grootste prestaties is de heropleving en de publicatie van gitaarmuziek door Garoto, een belangrijke Braziliaanse gitarist wiens pre-bossa nova-effect werd verwaarloosd na zijn voortijdig overlijden. Paulo Bellinati studeerde af aan het conservatorium van São Paulo, waar hij klassieke gitaar studeerde bij Isaias Sávio. Later vervolgde hij zijn muzikale studies in Zwitserland aan het Conservatorium van Genève. Hij doceerde vervolgens aan het conservatorium van Lausanne en studeerde ook bij Abel Carlevaro en Oscar Cáceres”.

“Bellinati’s ‘Concerto Caboclo’”, schrijft Lopes, “is een eerbetoon aan de countrymuziek van de staat São Paulo, die traditioneel wordt gespeeld op de viola caipira, de Braziliaanse tiensnarige volksgitaar. Caboclo was een opdracht van het São Paulo Symfonie Orkest voor het Brasil Guitar Duo, João Luiz en Douglas Lora, en ging in première in 2011. Het concert combineert eigentijdse technieken en harmonieën samen met de ritmes en een manier van spelen van het platteland van de staat São Paulo. In de context van dit stuk verwijst het woord caboclo (een Braziliaanse persoon met een gemengd voorgeslacht, hetzij blank en Indiaas of zwart en Indiaas) naar de eenvoudige volkspersoon van de staat São Paulo, die de música caipira (countrymuziek) zingt en speelt. Hoewel in wezen Braziliaans, werd de música caipira vaak onderschat in intellectuele kringen en overschaduwd door genres met een grotere internationale aantrekkingskracht, zoals samba, bossa nova en chôro. Grote componisten zoals Villa-Lobos, Camargo Guarnieri en Francisco Mignone verkenden weliswaar het caipira-universum in hun werken”.

Het ‘Concerto Caboclo’ van Paulo Bellinati, bestaat uit de bewegingen Toada: Andante, quasi andantino, Moda di Viola: Adagio en Ponteado: Vivo.

De ‘Toada’, een lied in een gematigd tempo op een ritme vergelijkbaar met het baião ritme van de Forró en coco of embolada, met zijn twee cadensen, was oorspronkelijk bedoeld als het tweede deel van het concerto. Uiteindelijk werd het de openingsbeweging. In beide cadensen behandelt de componist de twee gitaren als een enkel instrument, en de dialoog ertussen klinkt als een improvisatie op het thema en de harmonie ervan.

Het tweede deel, ‘Moda de Viola’, is een adagio geïnspireerd op de Braziliaanse liederen die bekend staan als Moda’s di Viola. Deze worden traditioneel uitgevoerd door een duo genaamd dupla caipira (‘plattelandsduo’), waarbij zangers harmoniëren in parallelle tertsen of sixten en vaak zichzelf begeleiden. De een speelt dan op de reguliere gitaar en de andere op viola caipira. Deze vraag en antwoord structuur verschijnt ook vaak tussen de twee zangers / spelers in musica caipira.

‘Ponteado’ heeft een gitaartechniek die Bellinati in veel van zijn andere stukken gebruikt, de afwisseling tussen open en gestopte snaren om een soort ostinato te creëren. De ostinato is het hart van deze beweging en het ritme ervan leidt naar de grote finale. De gitaarpartijen in deze beweging vragen veel specifieke technieken voor de linkerhand, en vereist vooral behendige vingers om de melodieën in octaven te spelen, en floreios (ornamenten) die heel typerend zijn voor het spelen op viola caipira.

De Cubaanse componist, dirigent, gitarist en pedagoog Leo Brouwer (foto) geniet de reputatie één van de belangrijkste Latijns-Amerikaanse componisten van de 20e eeuw te zijn. Zijn composities variëren van werken voor de meeste solo-instrumenten, een verscheidenheid aan kamermuziek, orkestwerken en muziek voor tientallen films. Maar het is op de gitaar dat de invloed van Brouwer buitengewoon is gebleken. In zijn werk als componist heeft Brouwer bewezen een echte vakman te zijn, die zijn absolute kennis van traditionele vormen en compositietechnieken uit vrijwel alle perioden van de muziekgeschiedenis, combineerde met de diepgaande muzikale erfenis van zijn Afro-Cubaans erfgoed. Daarbij creëerde hij een persoonlijke stijl die herkenbaar is aan de openingstonen van al zijn composities. Brouwer is een ervaren schrijver van gitaarconcerten, met meer dan twaalf titels onder zijn naam. The Book of Signs is zijn tiende, maar het is het eerste voor twee gitaren en orkest. Geschreven in 2003, werd dit dubbelconcerto gecomponeerd in opdracht van de gitaristen Costas Cotsiolis en John Williams voor het Festival in Athene.

The Book of Signs bestaat uit de bewegingen, “The Signs of Memory: Theme and Variations”, “Variaciones sobre un tema sentimental” en “Allegro”.

Het eerste deel van het concert, “The Signs of Memory”, is een set van 18 variaties op het thema van Beethovens 32 Variaties in do klein, WoO 80 voor piano solo. De herinnering aan het thema van Beethoven (en tot op zekere hoogte de variaties op dat thema), is gedurende de hele beweging aanwezig. In gevallen waar er een duidelijke melodische nabijheid is van het oorspronkelijk thema, is het geheugen (Memory uit de titel) bijzonder levendig. Op andere momenten is de herinnering meer duister, opgelost in Brouwers rijk harmonisch en ritmisch vocabulaire.

De eenvoud van het tweede deel, “Variaciones sobre un tema sentimental”, toont Brouwers majestueuze behandeling van een liedachtig thema, vergelijkbaar met zijn cinematografische soundtracks en zijn bewerking van zeven Beatles songs, getiteld “From Yesterday to Penny Lane”. Emblematisch voor zijn stijl, citeert de componist ritmische patronen en melodische fragmenten uit voorgaande composities.

Het vrolijk derde deel (zonder titel) is een Allegro in rondo-vorm. Het dansgevoel van de hele beweging wordt bereikt door het gebruik van de ‘Cinquillo Africano’ (een synchroon ritmisch patroon van vijf noten), dat vaak voorkomt in het Caribisch gebied, vooral in de Danzón, Contradanza en andere Cubaanse dansen van Afrikaanse oorsprong. De meeste thema’s in deze beweging presenteren het ‘Cinquillo’ of een kleine variatie ervan, waardoor de hele beweging een gevoel van eenheid krijgt. Het dansgevoel wordt onderbroken door een citaat van het lyrisch thema uit de tweede beweging. Het volgende Allegro begint met een motief dat in veel van zijn gitaarstukken wordt gebruikt, vergelijkbaar met het snelle gedeelte van de derde beweging van zijn ‘Decameron Negro’. Zoals gebruikelijk in de rondo-vorm, keren sommige eerder gespeelde thema’s terug, maar de componist slaagt erin deze aan te passen in plaats van ze alleen maar te herhalen. Aanstekelijke muziek. Warm aanbevolen.

Leo BROUWER The Book of Signs BELLINATI Concerto Caboclo Brasil Guitar Duo Delaware Symphony David Amado cd Naxos 8.573603