De sonnetten van Jacques Perk en Willem Kloos, “Mei” van Herman Gorter, “De kleine Johannes” van Frederik van Eeden, het zijn en blijven tot de verbeelding sprekende titels uit de literaire beweging der “Tachtigers”. In navolging van zijn grandioze biografieën over Willem Kloos en J.C.Bloem, schreef Bart Slijper nu over de niet-aflatende samenwerking tussen dichters, schrijvers en schilders binnen de beweging der “Tachtigers”. Overgevoelige kunstenaars die met veel durf de gevestigde orde aanvielen.
Bart Slijper schreef eerder de alom geprezen biografieën van J.C. Bloem (“Van alle dingen los”) en Willem Kloos (“In dit gevreesd gemis”). Zijn boek, “Hemelbestormers” gaat nu over dichters, schrijvers en schilders van ca. 1880 tot 1894. Het boek is een groepsportret van de “Tachtigers” tijdens een heel belangrijke periode in de geschiedenis van de Nederlandse literatuur en schilderkunst, gezien vanuit een biografisch perspectief. De vernieuwing van de Nederlandse literatuur en schilderkunst werd nl. ingezet door een kleine groep Amsterdammers, verbonden aan o.a. het Amsterdams letterkundig genootschap “Flanor” en het tijdschrift “De Nieuwe Gids”. “Wie waren deze mannen en hoe vonden zij elkaar? Hoe kwamen ze aan hun ideeën waarmee ze zorgden voor een revolutie die spectaculair en bovendien ongekend succesvol was”, vraag Slijper zich af.
“De meeste aandacht”, schrijft Slijper, “trokken de essays van Willem Kloos, een dichter van wie tot 1885, slechts wat verspreide poëzie in tijdschriften was verschenen. Niettemin was hij zelfverzekerd genoeg om te verkondigen dat het nu gedaan was met de Nederlandse literatuur zoals iedereen die op dat moment kende. De romantische, de klein huiselijke, de zogenaamde vaderlandse en de godvruchtige poëzie – dat wil zeggen alle populaire genres – doofden volgens Kloos langzaam uit in het werk van minder begaafde schrijvers. Van de nieuwe auteurs die hij aanwijst zijn alleen Marcellus Emants en Kloos’ jonggestorven vriend Jacques Perk overtuigend modern, maar toch is hij in staat om, net als Van Deyssel, een nauwkeurig signalement te geven van de grote literatuur die in aantocht is: de literatuur van de toekomst is onkerkelijk en kosmopolitisch, groots en subtiel tegelijk, niet vol clichés maar fijn-psychologisch, niet gemoedelijk maar hartstochtelijk, niet retorisch maar artistiek.“
“Met Kloos en Van Deyssel”, vervolgt Slijper, “was Albert Verwey de derde opinieleider van de kleine groep jonge schrijvers die de Nederlandse literatuur ondersteboven keerden. Verwey was in 1885 pas twintig jaar oud, maar slaagde er dat jaar al in om zijn eerste gedichtenbundel te publiceren. De snelle ontwikkelingen zijn mooi af te lezen uit de brieven die hij in november 1885 schreef aan de schilder Jacobus van Looy, die in februari van dat jaar naar Italië was vertrokken: ‘Tegenwoordig is het leven hier goed, er is beweging. In de tijd dat je weg bent zijn wede kunst beter gaan zien en onze ogen zijn groter geworden van veel licht.’ En,”Het hoeft niet lang te duren of het karakter van de poëzie en het proza in Nederland is voor een eeuw of meer bepaald.””
“Het succes van de Tachtigers”, schrijft Slijper, “was voor een groot deel te danken aan hun intensieve, dagelijkse samenwerking. Kloos, Verwey, Van Eeden, Van der Goes, Paap, Van Deyssel, Boeken, Aletrino, Van Deventer , Netscher, Prins, Gorter, Ising, Witsen, Van Looy, Veth, Breitner, Israels, Van der Valk, Karsen en Tak. Zij vormden een hechte groep waarbinnen iedereen elkaar kende, met elkaar sprak, correspondeerde en plannen maakte. Het groepsverband gaf hun de stuwkracht en het onbegrensd zelfvertrouwen om tegen muren van vooroordelen en onbegrip op te tornen”. Warm aanbevolen.
In het notenapparaat wordt veelvuldig verwezen naar de correspondenties van Albert Verwey en Willem Witsen, gepubliceerd in Annemarie Kets, ‘Brieven en correspondenten rond 1900. Digitale editie’. Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (KNAW) 2016. http://brieven-correspondenten-1900.huygens.knaw.nl. Deze editie, die in november 2016 gereed kwam, ontsluit maar liefst 5512 brieven van en aan Verwey en Witsen. Kortheidshalve wordt de editie aangeduid als: Annemarie Kets, ‘Brieven en correspondenten rond 1900. Digitale editie.
Bart Slijper Hemelbestormers, de revolutie van de Tachtigers 320 bladz. geïllustreerd UItg. Prometheus ISBN 9789035140264