De belangstelling voor de Eerste Wereldoorlog, de eerste echt totale oorlog, lijkt ook na honderd jaar alleen maar toe te nemen. “De Eerste Wereldoorlog. Een geschiedenis” zet op heldere en overzichtelijke wijze de oorzaken, het verloop en de gevolgen van deze oorlog uiteen.
Als gevolg van een vergissing van een chauffeur in Sarajevo greep een jonge Servische nationalist zijn kans om aartshertog Franz Ferdinand te vermoorden. Binnen vijf weken ontlaadden zich jarenlang opgekropte spanningen in een orgie van oorlogsgeweld. Juichend en zingend trokken jonge vrijwilligers hun dood tegemoet. Manhaftige moed legde het af tegen machinegeweer en gifgas. Negen miljoen soldaten stierven, een veelvoud raakte gewond of getraumatiseerd, en de kaart van Europa werd grondig dooreengeschud. De oorlog vormde de kraamkamer van communisme, fascisme en nationaalsocialisme. De Tweede Wereldoorlog, de Koude Oorlog, de oorlogen op de Balkan en in het Midden-Oosten vinden hun wortels in deze wereldbrand. 
Franz Ferdinand streefde naar een gedecentraliseerde staat met autonomie voor de diverse bevolkingsgroepen. Daardoor kwam hij als voorstander van een politiek van vrede en stabiliteit, in conflict met hooggeplaatste, oorlogszuchtige functionarissen aan het hof in Wenen, die ten allen tijde, oorlog met, en de verdwijning van, Servië wilden.
Franz Ferdinand beoogde voor alle volksgroepen autonomie in de vorm van een eigen deelstaat met een eigen parlement. Bij de oude staatsinrichting waren er maar twee deelstaten, Cisleithanië (Oostenrijk) en Transleithanië (Hongarije). Het gebied Bosnië behoorde tot geen van de landsdelen en werd centraal bestuurd als bezet gebied. Volgens de plannen van Franz Ferdinand zouden die twee landsdelen én de kroonlanden vervangen worden door 15 deelstaten, met dezelfde bevoegdheden als de oude landsdelen Cisleithanië en Transleithanië. Maar, de panslavisten wilden Russische steun voor de Slavische volken onder Oostenrijkse heerschappij. In Slovenië, Silezië en Bohemen groeide een sterk extremistisch, Slavisch-nationalistisch bewustzijn, dat afgrijzen en vijandschap wekte bij de Duitsers. Als gevolg ontstonden de eerste pan-Germaanse en antisemitische bewegingen.
Maar ook de adel binnen de Dubbelmonarchie was bang dat door de hervormingen van Franz Ferdinand, de gewone man, via verkiezingen, almaar meer macht zou krijgen. Reeds keizer Franz Jozef, die ook voorstander was van een confederale staat, kreeg tegenwerking van de adel. Hoge Oostenrijkse militairen wilden in afspraak met de Duitse opperbevelhebbers, oorlog met Servië. In 1914 werd Servië door Oostenrijk-Hongarije beschuldigd van de moord op de kroonprins Franz Ferdinand in Sarajevo, waarna Oostenrijk-Hongarije, via zijn minister van Buitenlandse Zaken, graaf Leopold Berchtold, een strikt ultimatum stelde, wat er op neer kwam dat Servië onder Oostenrijks-Hongaarse controle kwam te staan. Servië kon dit Juli-ultimatum niet accepteren en werd direct door Oostenrijk-Hongarije aangevallen, hetgeen het begin van de Eerste Wereldoorlog betekende. Een aanrader.
Dr. Jan van Oudheusden (°1949) is historicus, docent en auteur. Hij schreef onder meer een complete wereldgeschiedenis en overzichtswerken over de geschiedenis van het Midden-Oosten, de Verenigde Staten en China.
Jan van Oudheusden De Eerste Wereldoorlog 216 bladz. uitg. Prometheus ISBN 9789044637861