“Ondanks de zwaartekracht”, het boek van van Suzanna Jansen over architect Cornelis Van Eesteren en de danseres Steffa Wine, vertelt over de noodzaak van kunst tijdens de wederopbouw van menselijke relaties, weerspiegeld in architectuur

Nederland, honderd jaar geleden. Cornelis van Eesteren (foto), zoon van een aannemer, wil tegen de wens van zijn vader, architect worden. Steffa Wine, schippersdochter, ziet een leven voor zich als danseres, een ‘verdorven’ beroep waarop wordt neergekeken. Beiden komen terecht in de maalstroom van het machinetijdperk, de verwarrende jaren twintig, waarin de opkomst van de techniek grenzeloze mogelijkheden biedt, maar tegelijk de oude manier van leven voorgoed ontmantelt. 

Cornelis van Eesteren (1897-1988) zou een belangrijke Nederlandse architect en stedenbouwkundige worden, korte tijd lid van De Stijl en nauw betrokken bij de Congrès Internationaux d’Architecture Moderne (CIAM), die bekend zou worden om zijn functionalistische stedebouwkundige ontwerpen, waaronder het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam.  

Het is de tijd van Bauhaus, De Stijl, Les Ballets Russes. Als antwoord op de ontmenselijking door de industriële revolutie bouwt de culturele avant-garde aan een nieuwe, utopische wereld. Dansen is een reactie op de geestdodende monotonie van het machinewerk. Steffa Wine drukt zo het ritme uit van de nieuwe tijd. Cornelis van Eesteren wil de nieuwe wereld letterlijk scheppen: in baksteen en beton. In 1935 ontwerpt hij het groot uitbreidingsplan van Amsterdam, dat na de oorlog in uitgeklede vorm werd gebouwd.

In deze moderne tuinstad groeide de auteur op. Maar voor haar vormden de utopische, rechte lijnen van de architect juist een eentonig raster. De enige zwier in haar wederopbouw wijk ging uit van de onbereikbare balletschool van Steffa Wine. Vrijwel dagelijks, op weg naar school, probeerde ze een glimp op te vangen van de magie achter de etalageruit.

“Ondanks de zwaartekracht” is een meeslepend en ingenieus vlechtwerk van drie levensverhalen. Het is een boek over toekomstvisioenen, de noodzaak van kunst, en over wat een mens tot mens maakt, tegen de achtergrond van de bewogen twintigste eeuw. In een vertellende en beeldende stijl neemt Suzanna Jansen de lezer mee van de avant-garde scene in Parijs en Berlijn, via de onzekere jaren dertig, langs de klippen van de oorlog en de wederopbouw. Gaandeweg toont ze welke sporen de dromen van honderd jaar geleden hebben nagelaten in onze tijd. Heel bijzonder. Zeker lezen.

Steffa Wine was een Nederlandse danseres (1913-1991) en docente. Zij leerde dansen bij Gertrud Leistikow en daad later balletlessen bij o.a. Olga Preobrajenska in Parijs, maar studeerde ook Spaanse dansen. Zij in de jaren 1938/39 in het gezelschap van Yvonne Georgi. Zij trad verder vooral op diverse dansprogramma’s van haar zelf en anderen, maar ging ook lesgeven. In 1953 begin zij een (amateur-) dansschool in de in aanbouw zijnde uitbreidingswijk Sloterdijk in Amsterdam West. Zij ontving later een rijksbeurs ter bestudering van de Mexicaanse volksdansen en gaf daarmee voorstellingen met een eigen (amateur-)dansgroep onder de naam “Las Posadas” en bouwde daarmee een aanzienlijke collecties Mexicaanse danskostuums op. Eén van haar amateur-leerlingen was Fred Berlips, die later solist was bij Het Nationale Ballet Steve Wine had een dochter Raya Lichansky die ook opgeleid werd als danser, maar later o.a. ook werkzaamheden als taalcoach Russisch verrichte bij De Nederlandse Operastichting en De Nederlandse Opera.

De Nederlandse journaliste en auteur Suzanna Jansen (Amsterdam, 1964) studeerde van 1983 tot 1985 ballet aan de Rotterdamse Dansacademie. Ze schakelde over op een opleiding communicatie aan de HEAO van Utrecht en na haar opleiding was ze werkzaam voor Independent Media van Derk Sauer. Ze werd correspondent in Moskou. Jansen werkte voor zowel de VPRO als de VRT. Als journalist schreef zij voor De Morgen, NRC Handelsblad, Trouw, HP/De Tijd en Opzij. In 2007 schreef zij “Het Pauperparadijs”. In dit boek beschrijft zij de geschiedenis van haar voorouders en onder meer hun verblijf in de gestichten van de Maatschappij van Weldadigheid in Veenhuizen. Het boek werd een bestseller en werd bekroond met de Vrouw & Kultuur Debuutprijs 2010. In 2016 verscheen de 59ste druk.

SUZANNA JANSEN Ondanks de zwaartekracht 256 bladz. Uitg.Balans ISBN 9789460037610