Als laatste deel in de schitterende reeks Mozart concerti op “LSO Live”, verscheen een cd met drie Vioolconcerti van Mozart. Nikolaj Znaider speelt en dirigeert. Meerwaarde is dat het hier gaat om de eerste drie Concerti van Mozart, waarvan de eerste twee zelden of nooit gespeeld worden, en dus ook niet bekend zijn. Gevolg is dat deze cd, los van de prachtige uitvoering, een heuse ontdekking is. 
Mozart was 19 jaar toen hij, tussen april en december 1775, vijf charmante, galante en onderhoudende Vioolconcerti componeerde. Mozart was zelfs niet eens 15 jaar toen hij begon met het componeren van muziek voor viool en strijkers die op recepties in Salzburg gespeeld werden als achtergrondmuziek. Een onverzadigbare drang tot onafhankelijkheid zou er weliswaar toe leiden, dat het genie van de jonge componist, openlijk, muzikale vormen zou uitdagen en innoveren met humor en frivoliteit.
Mozarts Vioolconcerto nr. 1 in Bes, K. 207, zou oorspronkelijk zijn gecomponeerd in 1775, toen hij 19 was, samen met de andere vier volledig authentieke Vioolconcerti. Analyse van het handschrift en van het papier waarop het concerto werd geschreven, suggereren weliswaar dat de feitelijke datum van compositie 1773 zou kunnen zijn. Het concerto heeft de gebruikelijke snel-langzaam-snel structuur en steekt vol schitterend passagewerk met loopjes van zestiende noten, grandioos gespeeld door Znaider. Het Rondo in Bes, K. 269 voor viool en orkest, is ook verbonden aan dit concerto. Het was bedoeld als vervanging van de finale beweging en was gecomponeerd op aanbeveling van Antonio Brunetti, een violist uit Salzburg. Niettemin wordt het concerto gewoonlijk uitgevoerd met de originele finale, en blijft het K. 269 Rondo een afzonderlijk concertstuk. Het Vioolconcerto nr. 2, twee maanden later dan het eerste gecomponeerd, toont alle kenmerken van de Franse galanterie. Het concerto is bijwijlen briljant en elegant met bij momenten, extra aandacht voor het orkest. Duidelijkheid en helderheid zijn hier de grootste troeven.
Antonio Brunetti (1744-1786) was een Italiaanse violist, geboren in Napels. In 1776 verving hij Mozart in het hof orkest van graaf Hieronymus von Colloredo in Salzburg nadat Mozart afstand had gedaan van de plaats. In 1777 werd Brunetti concertmeester in Salzburg. Hij was de zoon van de componist Giovan Gualberto Brunetti maar anders is er weinig over zijn leven bekend. Hij was bevriend met Mozart, die voor hem componeerde. Hij werd echter ook in de brief van Mozart van 9 juli 1778 als een “volledig slechtopgeleide kerel” en in een latere (11 april 1781), als “die grove en smerige Brunetti beschouwd die een schande is voor zijn meester, voor zichzelf en voor het hele orkest. ” In november 1778 trouwde hij met Maria Josepha Judith Lipp, dochter van de organist Franz Ignaz Lipp en schoonzus van Michael Haydn, bij wie hij eerder dat jaar een zoon had. Brunetti overleed in Salzburg.
Het Vioolconcerto nr. 3 in G, K. 216 werd gecomponeerd in Salzburg in 1775. Evenals de concerti nrs. 4 en nr. 5, wordt het gekenmerkt door de galante stijl die Mozart aanvulde met een onuitputtelijke, melodische vinding en diepgaande expressie. Het werk wordt in de correspondentie van Mozart, “Straßburg Concerto” genoemd vanwege “Straatsburg”, een zogenaamde populaire melodie in de finale, een soort van potpourri in Franse stijl.
Het oorspronkelijk Allegro steekt vol inventiviteit en energie en verzamelt verschillende thematische ideeën. Het eerste thema herneemt het ritornello uit de aria van Aminta “Aer tranquillo e dì sereni” uit Mozarts opera “Il re pastore”. Deze opera werd in 1775 besteld voor een bezoek van aartshertog Maximiliaan Frans, de jongste zoon van keizerin Maria Theresia, aan Salzburg. Nadat de 19-jarige Mozart er zes weken aan gewerkt had in het ouderlijk huis aan de voormalige Hannibalplatz in Salzburg, werd “Il rè pastore” in 1775 opgevoerd in het aartsbisschoppelijk paleis.
Twee andere thema’s volgen, de eerste toevertrouwd aan de houtblazers en de tweede aan de violen, die de orkestintroductie completeren. Pas op dit ogenblik maakt de solist zijn entree met het eerste thema, introduceert vervolgens nieuw materiaal, neemt virtuoos deel aan de ontwikkeling, en re-introduceert de orkestfinale.
In de tweede beweging (Adagio) bereikt Mozart momenten van grote, lyrische vindingrijkheid en emotie die hij verkrijgt door de twee hobo’s te vervangen door twee fluiten en het gebruik van dempers voor de strijkers. Het eerste thema wordt gepresenteerd door het orkest en vervolgens overgenomen door de solist. Het tweede thema wordt geïntroduceerd door de viool en vervolgens samengevoegd in het orkest dat de beweging zacht beëindigt.
Het finaal rondo is gecomponeerd met passages in verschillende ritmes. Het opent met een kenmerkend thema (Allegro) door het orkest, waaruit de naam “Straßburg” is afgeleid. De briljantste passages zijn voorbehouden voor de solist. De afsluiting van het concerto wordt niet overgelaten aan de solo viool, maar aan het gefluister van de hobo’s en hoorns. Bijzonder fijn gespeeld.
Nikolaj Znaider (°1975) is een Deens-Israëlische violist, geboren in Kopenhagen uit Pools-Israëlische ouders. Hij begon viool te studeren bij de Russische pedagoog Boris Kushnir en in 1992 won hij, op 16-jarige leeftijd!, de eerste prijs op de vierde International Carl Nielsen Violin Competition. Vijf jaar later werd hij wereldberoemd door het winnen van de Koningin Elisabethwedstrijd. In 1997 won hij nl. met zijn uitvoering van de Sonate van Debussy en het Concerto van Sibelius, de eerste prijs op de prestigieuze wedstrijd voor viool in Brussel. Daarna studeerde hij verder bij Dorothy DeLay aan de Julliard School. Nu speelt hij op zijn fenomenale Guarnerius uit 1741, over de hele wereld met de meest vooraanstaande orkesten. De laatste jaren legt hij zich ook succesvol toe op dirigeren. Warm aanbevolen.
MOZART VIOLIN CONCERTOS NOS 1, 2 & 3 London Symphony Orchestra Nikolaj Znaider cd LSO0804
Wolfgang Amadeus Mozart : symfonieën nrs. 39, 40 en 41 (Jupiter)
MOZART THE LAST THREE SYMPHONIES Ensemble Appassionato Mathieu Herzog cd V5457
LSO0804