Het Mauritshuis in Den Haag bezit één van de belangrijkste collecties Rembrandts ter wereld. Dit nieuw boek belicht op een verrassende manier alle achttien schilderijen die ooit onder de naam ‘Rembrandt’ in de collectie van het museum zijn gekomen. Hieronder zijn niet alleen iconische werken als “De anatomische les” en het late “Zelfportret”, maar ook collectiestukken die inmiddels niet meer aan Rembrandt worden toegeschreven. In ‘Het meisje en de geleerde’ vertelt Gerdien Verschoor het wonderlijk verhaal van de vele omzwervingen van twee schilderijen die Rembrandt in 1641 schilderde: het ‘Meisje in een schilderijlijst’ en de ‘Geleerde aan zijn lessenaar’. 
In het Mauritshuis bevindt zich één van de belangrijkste collecties Rembrandt-schilderijen ter wereld. Een prominente plaats is ingeruimd voor ‘De anatomische les van dr. Nicolaes Tulp’, dat in 1828 door toedoen van koning Willem I, in het Mauritshuis terecht was gekomen. Het wordt omringd door werken van leerlingen en tijdgenoten. Het museum had toen nog vier andere Rembrandts in de collectie (niet te zien in het schilderij van Heijligers), die al in de 18de eeuw door de Hollandse stadhouders Willem IV en Willem V waren verworven. Er bevonden zich toen maar negen aan Rembrandt toegeschreven schilderijen in Nederlandse musea, zodat het Mauritshuis meer dan de helft bezat. Tegenwoordig zijn er twee Rembrandtzalen in het Mauritshuis: de ene gewijd aan het vroege werk en de andere aan zijn latere periode. Daar zijn er in totaal elf schilderijen van de meester te zien, die nu door het museum als eigenhandig worden beschouwd. Zeven andere werken die ooit als Rembrandt in de collectie kwamen, zijn inmiddels gelabeld als ‘atelierkopie’, ‘toegeschreven aan’ of ‘omgeving van Rembrandt’.
Het Mauritshuis heeft ook een grote reputatie opgebouwd op het gebied van het Rembrandt-onderzoek. Museumdirecteur Abraham Bredius (1855-1946) gold als de grootste Rembrandt-kenner van zijn tijd. Hij wist talrijke werken van de meester voor het Mauritshuis te verwerven; meestal betaalde hij die uit eigen middelen om ze vervolgens in langdurig bruikleen te geven. De door hem samengestelde oeuvrecatalogus, die in 1935 verscheen, bepaalde decennialang het beeld dat men van Rembrandts werk had. In 1978 verscheen het baanbrekende boek ‘Rembrandt in het Mauritshuis’: het resultaat van tien jaar interdisciplinair onderzoek naar alle Rembrandts in de collectie onder leiding van oud-directeur Ary Bob de Vries. Dit was een van de eerste keren dat de resultaten van materiaaltechnisch én kunsthistorisch onderzoek naar een grote groep schilderijen van dezelfde kunstenaar werden gecombineerd; een werkwijze die inmiddels standaard is geworden.
Deze publicatie verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling in 2019 – het jaar waarin Nederland het 350ste sterfjaar van Rembrandt herdenkt – en belicht op een verrassende manier alle achttien schilderijen die ooit onder de naam ‘Rembrandt’ in de collectie van het museum zijn gekomen. Aan de hand van historische personen, zoals stadhouder Willem V, koning Willem I (foto) en museumdirecteur Abraham Bredius (foto) wordt in vijf hoofdstukken verteld hoe er in de loop der tijd tegen deze schilderijen is aangekeken en hoe het beeld van Rembrandt steeds is veranderd. Daarnaast wordt ingegaan op de schilderijen zelf en hun plaats binnen het oeuvre van de meester.
In ‘Het meisje en de geleerde’ vertelt Gerdien Verschoor het wonderlijk verhaal van de vele omzwervingen van twee schilderijen die Rembrandt in 1641 schilderde: het ‘Meisje in een schilderijlijst’ en de ‘Geleerde aan zijn lessenaar’. Drie eeuwen lang zwierven ze door Europa: op karren en in koetsen, in vrachtauto’s en diplomatieke wagens. Ze sierden de wanden van grachtenpanden en paleizen en behoorden tot de geliefde schilderijen van de laatste Poolse koning. 
In de achttiende eeuw kwamen ze in handen van de Poolse adellijke familie Lanckoroński, maar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog leken ze voor altijd verloren te zijn gegaan. En dan gebeurt er een wonder: vijf jaar na de val van de Muur schenkt de Poolse gravin Karolina Lanckorońska (1898-2002) (foto) een grote collectie kunstwerken aan het Koninklijk Paleis in Warschau, waaronder de twee meesterlijke schilderijen van Rembrandt.
Gerdien Verschoor vervlecht het verbijsterend en fascinerend verhaal van de twee schilderijen met het levensverhaal van de Poolse gravin die het Meisje en de Geleerde voor de toekomst bewaarde. In het leven van Karolina Lanckorońska, een Poolse gravin die de wetenschap verkoos boven een echtgenoot en haar leven wijdde aan de kunst, vooral aan die van Michelangelo, sleepte de kunst haar nl. ook door de hel van Ravensbrück (cfr. haar “Michelangelo in Ravensbrück: One Woman’s War against the Nazis”). Subtiel verweeft Gerdien het indrukwekkend levensverhaal van deze dappere vrouw met de ongelooflijke reis dwars door Europa van twee Rembrandts, van de ene eigenaar naar de volgende, van grachtenhuis naar paleis, van paleis naar bunker, tot ze in Karolina’s kluis belandden. Een prachtboek!
Gerdien Verschoor (°1963) is kunsthistoricus en auteur van romans, kortverhalen, literaire non-fictie en essays. Ze woonde en werkte jarenlang in Polen. Kunst, literatuur en de geschiedenis van Midden-Europa zijn haar belangrijkste inspiratiebronnen. Vaak speelt in haar werk de Tweede Wereldoorlog een rol van betekenis. Gerdien schreef essays en verhalen in opdracht van o.a. het Frans Hals Museum (Haarlem), Museum Henriette Polak (Zutphen), en het Nationaal Museum in Krakau.
Charlotte Rulkens Rembrandt en het Mauritshuis 96 bladz. geïllustreerd uitg. Waanders ISBN 978 94 6262 213 5
Tentoonstelling : 31 januari t/m 15 september 2019 – Mauritshuis, Den Haag
Gerdien Verschoor Het Meisje en de Geleerde. Kroniek van twee verloren gewaande Rembrandts 320 bladz. geïllustreerd uitg. atlas/contact ISBN 9789045037912
