Het Pianokwintet van Sjostakovitsj, dat in de eerste twee bewegingen echo’s van Bach en Händel bevat, is de oudste van de drie werken op de cd. Het dateert uit 1940, terwijl het Kwartet nr. 5 voor het eerst werd gespeeld in 1953 en het kwartet nr. 7 zijn eerste uitvoering beleefde in 1960.

Op de cd staan het Strijkkwartet nr. 5 in Bes, Op. 92, het Pianokwintet in sol klein, op. 57 (met Lisa Leonskaja aan de piano), en het Strijkkwartet nr. 7, op. 108. Het Artemis Quartet zijn Vineta Sareika en Anthea Kreston viool, Gregor Sigl altviool en Eckart Runge cello.

Sjostakovitsj componeerde tussen 1938 en 1975, het jaar van zijn overlijden, parallel met zijn 15 grandioze symfonieën, 15 heel bijzondere strijkkwartetten. Gramophone schreef, “Als de cyclus van de 15 symfonieën van Sjostakovitsj kan worden beschouwd als een muzikale draad doorheen het openbaar leven van de componist, dan is zijn cyclus van 15 strijkkwartetten, de privépersoon van de man achter het masker, vanaf het begin van zijn persoonlijke angst in de late jaren 1930 tot zijn dood in 1975.”

De oorsprong van deze cd, met de eerste opname van Sjostakovitsj door het Artemis Quartet, ligt in de hechte relatie van het ensemble met de pianiste Elisabeth Leonskaja (°1945), die wel in de Sovjet-Unie werd geboren, maar al lang in Wenen woont.

“Al jaren willen we het Pianokwintet van Sjostakovitsj opnemen met Elisabeth Leonskaja”, legt Gregor Sigl, de altviolist van het kwartet uit. “Er is een langdurige artistieke en persoonlijke vriendschap tussen haar en het Artemis Quartet. Geen enkele andere muzikant is vaker met het kwartet verschenen en heeft in de loop der jaren met elke bezetting van het ensemble gespeeld, de enige persoon die dit doet. Daarenboven demonstreerde ze haar diepe toewijding kort na het plotseling overlijden in 2015 van Friedemann Weigle, de vorige altist van het kwartet. Ze stemde er meteen mee in om samen met de drie Artemis-leden, deel te nemen aan een herdenkingstournee van muziek voor pianokwartet.”

Elisabeth Leonskaja, uit Tbilisi in Georgië, gaf haar eerste concert op elfjarige leeftijd. In 1964 begon ze haar pianostudie aan het Conservatorium van Moskou bij Jacob Milstein. Gedurende haar conservatoriumperiode won ze diverse prijzen op wedstrijden  in Boekarest, Brussel (Koningin Elisabeth Wedstrijd-1968) en Parijs. Ze verliet de Sovjet-Unie in 1978 en vestigde zich in Wenen.

In het 5^de en 7^de strijkkwartet en in het pianokwintet ontdekten de uitvoerders een poëtische en zachte kant van Sjostakovitsj. “In elk van deze werken brengt de componist enkele diep ontroerende momenten voort. In zijn muziek wordt nooit het gevoel van rebellie ten opzichte van een gehaat regime, zijn wanhoop en verdriet en het sarcasme waaraan ze vaak hebben veroorzaakt, verward … Maar het gaat ook heel erg om stille en troostende momenten, waarin Sjostakovitsj, terugblikkend of mogelijks vooruitkijkend, zocht naar innerlijke vrede en die soms ook vond. We werden vooral getroffen door de overkoepelende spanning tussen een ritmisch dynamisch temperament en een gevoel van buitengewoon zachte intimiteit”, vervolgt Sigl.

Het kwartet nr. 5 is een intens, soms wanhopig werk waarvan de drie bewegingen ononderbroken in elkaar over gaan. De persoonlijke aard ervan wordt benadrukt door het gebruik van een thematische cel opgebouwd uit de noten D, Es, C en B. Ze vertegenwoordigen de componist zelf, op basis van de Duitse benamingen voor de tonen, D, Es, C, H, die corresponderen met de letters DSCH in zijn naam,  – D(mitri) S (c) h (ostakovich). Het beknopt en enigmatisch Kwartet nr. 7, ook gestructureerd in drie doorlopende bewegingen, werd gecomponeerd ter nagedachtenis van zijn eerste vrouw, die in 1954 overleed. Sjostakovitsj trouwde in 1932 met (zijn eerste vrouw), Nina Varzar. Moeilijkheden leidden in 1935 reeds tot een scheiding, maar het paar hertrouwde toen Nina zwanger werd van hun eerste kind, Galina. Hoewel het zevende strijkkwartet expressief is door pijn en verdriet, is de gemoedstoestand ook soms opgewonden, speels, dromerig en contemplatief. Warm aanbevolen.

artemis quartet Elisabeth Leonskaja Shostakovich cd Erato 9029554076