Jan Lisiecki werd door de critici alom geprezen voor zijn live-uitvoeringen van Beethovens vijf pianoconcerti in het Konzerthaus Berlin: “Een sprankelend optreden dat verfrissend spontaan lijkt – maar intellectueel perfect gevormd is” – (Der Tagesspiel). Na zijn succesvolle cd “Mendelssohn”, wijdt de Canadese pianist nu zijn volgende release aan de vijf pianoconcerti van Ludwig van Beethoven. En dit opnieuw in de dubbele rol van solist en dirigent, dit keer Live opgenomen, samen met de Academie van St. Martin in the Fields.
Jan Lisiecki gelooft dat “Beethoven de vijf concerti zeker niet heeft opgevat als een cyclus. Desondanks horen ze bij elkaar omdat ze zo’n gedifferentieerd beeld van Beethoven onthullen, beginnend met de eerste twee concerti ”, nog enigszins in de lijn van Mozart, gevolgd door de zeer verschillende nrs. 3 en 4 tot en met het majestueus concerto nr. 5. Beethovens pianoconcerto nr. 4 in G, op. 58 heeft overigens een belangrijke rol gespeeld in de carrière van Lisiecki. In 2013 voerde hij het werk nl. uit met Orchestra Mozart onder Claudio Abbado in Bologna, ter vervanging van Martha Argerich. Het album bevat ook het concert waarmee de jonge Canadese pianist zijn debuut in Carnegie Hall maakte, samen met het Philadelphia Orchestra onder Yannick Nézet-Séguin.
Beethoven componeerde verschillende concerti tijdens zijn tienerjaren. De pianopartij van een compleet concert in Es uit 1784 is echter de enige die overleefde. Maar het zijn de vijf pianoconcerti die hij tussen 1795 en 1809 componeerde, die al meer dan 200 jaar geliefd zijn bij pianisten en publiek. Degene die we kennen als nr. 2, omdat het het tweede was dat werd gepubliceerd, was eigenlijk de eerste van de vijf. Hoewel Beethoven er al in 1787 ideeën voor begon te schetsen, verscheen de definitieve versie pas 22 jaar later. Het werk was voltooid in 1792, maar hij was er niet tevreden mee. Hij herschreef twee bewegingen in 1795, voltooide een andere versie in 1798, reviseerde dat in 1801 en stuurde het uiteindelijk naar de uitgevers. Zijn ‘officiële’ cadenza voor het eerste deel (tot dan toe hadden hij en andere artiesten hun eigen cadensen geïmproviseerd), volgde in 1809. Je kan trouwens horen hoe die cadenza, niet verrassend, veel geavanceerder en romantischer van stijl is.
Ruim voor zijn pianoconcert nr. 1 werd gecomponeerd, had Beethoven een grote reputatie verworven als een geniale improvisator aan het klavier met een origineel en fantasierijk muzikaal intellect en een grote emotionele kracht. In het Eerste concerto worden al deze facetten getoond. Luister naar de zelfverzekerde opening in contrast met de zachte charme van het tweede thema, de Mozartiaanse gratie van het Largo en de Rondo-finale. Beethoven was zich er terdege van bewust dat zijn volgende pianoconcerto (nr. 3) een enorme vooruitgang was ten opzichte van de eerdere twee en onthield het van onmiddellijke publicatie. Zoals hij zei: “Muzikaal beleid vereist dat je de beste concerti een tijdje voor jezelf houdt”.
Publiek en critici, die een ander “klassiek” concert verwachtten, gingen er aanvankelijk niet op in, want het schrijven was symfonisch van schaal, de piano had een nieuwe onafhankelijkheid van gedachte en beweging gekregen, en sommige van de toonaarden waarnaar de muziek moduleerde, waren voor de tijdgenoten van Beethoven verrassend. Een concert in C mineur met een langzame beweging (en een deel van de finale) in de ver verwijderde toonaard van E groot? Dit was heel avant-garde toen Beethoven het in 1803 in première speelde. Als nr. 3 anders was dan zijn voorgangers, was het niets vergeleken met de kloof tussen die en nr. 4, door velen beschouwd als het mooiste van de vijf. Een concerto beginnen met een gedempte pianopartij was een gewaagd en nieuw idee, terwijl de langzame beweging een diepzinnige, filosofische dialoog was tussen piano en orkest, één van de mooiste bewegingen in de concertliteratuur.
Beethovens laatste pianoconcerto was imperiaal en nobel van karakter, maar de bijnaam ‘keizer’ zou de republikeinse componist woedend hebben gemaakt. Beethoven daagde hier vooroordelen uit door geen orkestrale introductie te componeren. De piano botst meteen met een krachtig akkoord ondersteund door het orkest en gebruikt in de langzame beweging slechts één thema in plaats van verschillende. Deze beweging werd daarenboven zonder pauze, gekoppeld aan de uitbundige finale waarin Beethoven een populaire volksmelodie citeerde. Hoewel hij nog 18 jaar leefde, keerde hij echter nooit terug naar de concertvorm. Hij speelde zijn vierde in het openbaar (1808) maar niet de ‘keizer’, die in 1810 in première ging door de pianist, Friedrich Schneider. Tegen die tijd was Beethoven te doof geworden om als virtuoos nog verder te gaan. In zijn geïsoleerde, innerlijke wereld ontdekte hij dat andere muzikale vormen hem nu rijkere kansen gaven voor de ideeën die hij wilde uiten. Voor geen geld ter wereld te missen!
Beethoven Complete Piano Concertos Jan Lisiecki Academy of St Martin in the Fields 3 cd Deutsche Grammophon 4837637
https://www.stretto.be/2017/05/13/onbekende-werken-voor-piano-en-orkest-van-chopin/