Beethoven kreeg de opdracht om zijn eerste toneelmuziek, “Die Geschöpfe des Prometheus” (‘The Creatures of Prometheus’) te componeren van de danser en choreograaf Salvatore Viganò, neef van componist Luigi Boccherini. In de mythe wordt Prometheus door Zeus gestraft voor het stelen van vuur ten behoeve van de mensheid. In het ballet brengt Prometheus verlichtingsideeën van kunst en wetenschap naar de mensheid.
De danser en choreograaf Salvatore Viganò (foto) oogstte in Wenen aanzienlijk succes met balletten die hij beschreef als ‘coreodramma’, dans en pantomime met een element van naturalisme in een verhalende, dramatische structuur. Het allegorisch ballet is gebaseerd op de mythe van Prometheus. In de mythologie is Prometheus niet alleen het slachtoffer van goddelijke gerechtigheid wanneer hij door Zeus wordt gestraft voor de diefstal van vuur voor de mensheid, geketend aan een rots in de Kaukasus, waar dagelijks een adelaar zijn lever pikte, maar ook wordt gecrediteerd met de oprichting van mensheid. Hierop baseerde Viganò zijn drama.
De Griekse filosofen stelden Prometheus weliswaar voor als een verheven geest die, op het moment dat de mensen nog in staat van onwetendheid waren, hen verfijnde door middel van kunst en kennis, en hen wetten gaf voor juist gedrag. In overeenstemming met deze bron presenteert het ballet twee levende beelden die door de kracht van harmonie vatbaar worden gemaakt voor alle passies van het menselijk bestaan. Prometheus neemt hen mee naar de Parnassus om instructies te ontvangen van Apollo, god van de kunsten, die Amphion, Arion en Orpheus, opdracht geeft om hen muziek, en Melpomene en Thalia, tragedie en komedie te onderwijzen. Terpsichore, de muze van dans, en Pan laten hen kennis maken met de pastorale dans die Pan heeft uitgevonden. Van Bacchus leren ze zijn door hem bedachte heldhaftige dans.
In de eerste akte zien we Prometheus, achtervolgd door de toorn van Zeus, rennend door het bos naar de twee kleifiguren (Geschöpfe”) die hij heeft gemaakt. De introductie (Introduzione, “La Tempesta”) beeldt een storm uit. De twee levenloze kleifiguren, die man en vrouw vertegenwoordigen, komen tot leven, maar missen rede en gevoel. De figuren proberen te ontsnappen aan Prometheus, maar worden uiteindelijk gevangen genomen.
De tweede akte speelt zich af in het landelijk Griekenland, waar Prometheus op de berg Parnassus de hulp van Apollo, de negen muzen, de drie gratiën en Bacchus zoekt. De kleifiguren komen daarop stilaan tot leven. Euterpe begint fluit te spelen om, samen met de legendarische muzikale halfgoden, Orpheus, Amphion en Arion, aan de nieuw gecreëerde figuren, muziek te leren. Amphion op de lier (de harp), Arion op de fagot en Orpheus op de klarinet. Apollo wordt vertegenwoordigd door de cello. Maar, de figuren misdragen zich en beginnen te gokken. Terpsichore en de gratiën leren hen de dans en Pan leert hen de pastorale dans. Na de dansen voor de Italiaanse primo ballerino Gaetano Gioia, verschijnen de drie hoofdfiguren van het ballet in groteske maskers (“Terzettino i grotteschi”) en is er een solo voor de vrouwelijke kleifiguur, de prima ballerina, Maria Casentini en voor Salvatore Viganò, die vermoedelijk de titelrol danste. De Finale brengt het bekend Prometheus-thema, dat Beethoven later in de ‘Eroica’ Symfonie en in zijn vijftien ‘Eroica’ Variaties (1802) gebruikte. Het ballet eindigt in heroïsch optimisme voor de mensheid. Niet te missen!
Ludwig van Beethoven The Creatures of Prometheus Turku Philharmonic Orchestra Leif Segerstam cd Naxos 8.573853