“Quattro violini a Venezia” door Ensemble Clematis op het label Ricercar. Een ontdekking! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

Het Ensemble Clematis stelt zich tot doel de miskende werken van de 17de eeuw opnieuw tot leven te wekken. Het legt zich zowel toe op het breed Italiaans repertoire als op de Duitse of Franse muziek, maar toont ook belangstelling voor de vergeten werken van de componisten uit de Lage Landen. Clematis werd in 2001 opgericht door de violiste Stéphanie de Failly, die barokviool studeerde bij Sigiswald Kuijken.

Het ensemble heeft een wisselende bezetting en brengt per project een aantal uitstekende musici rond Stéphanie de Failly samen, die allen ook meespelen in de beste barokensembles van het ogenblik. Het ensemble, dat streeft naar historische authenticiteit, werkt samen met musicologen om originele programma’s uit te werken. En, dat is er aan te horen! Op deze nieuwe cd stelt Clematis componisten en vioolvirtuozen uit het 17^de-eeuws Venetië voor.

Daar gingen nl. voor het eerst in de geschiedenis van de westerse muziek, voornamelijk in het werk van Giovanni Gabrieli (ca. 1555-1612), nu ook dynamiek (geluidsterkte) en klankkleur een rol spelen in de compositie. Ook speelden de Venetianen reeds ten tijde van Monteverdi, een belangrijke rol bij de emancipatie van de instrumentale muziek, die zich tot die tijd nauwelijks van de vocale muziek onderscheidde.

Als de eerste vioolvirtuozen voornamelijk uit Cremona, Brescia of Mantua kwamen, was Venetië het belangrijkste centrum voor de ontwikkeling van de instrumentale muziek. Bovendien was het in de stad van de Doges dat gedurende de 17de eeuw, de meeste collecties ook werden gedrukt. Naast composities voor één of twee violen en basso continuo, hebben bijna alle virtuoze componisten die op deze opname verzameld zijn, sonates, canzones of sinfonia’s gecomponeerd voor drie of vier violen.

Een treffend voorbeeld zijn de “Salmi a 1, a 3, 4, et a 5 concertati parte con istromenti e parte senza con Letanie della Beata Vergine Concertate a 5 con istromenti, op. 6 (Venetië, 1654) van Marco Uccellini, verbonden aan het hof van de hertog van Parma en kapelmeester van de kathedraal in Modena. Daarnaast componeerde iemand als Buonamente (foto) o.a. ”Sonate et canzoni a due, tre, quattro, cinque et a sei voci, libro sesto (Venetië, 1636), en verschenen in 1621 en 1629, twee boeken “Sonate Concertate in Stil Moderno” van de hand van Dario Castello (foto).

Bovendien was het gebruikelijk dat deze composities dubbele akkoordeffecten of echo gebruikten. Dit alles speelde zich af in de context van de ontdekking van instrumentale expressiviteit en virtuositeit, waarin de instrumentalisten nieuwe, spectaculaire effecten bedachten, zoals het spel met dubbelsnaren. Dit leek op de grillige, extravagante taal, (extremen in dynamiek, snelheid en ambitus of tessituur), van de Toccata’s voor klavier, veelal voor orgel gecomponeerd.

Ook Biagio Marini (foto) stond bekend om zijn innovatieve instrumentale composities. Hij droeg bij tot de vroege ontwikkeling van het strijkersidioom door het toonbereik uit te breiden, het gebruik van dubbelsnaren en de eerste expliciet genoteerde tremolo-effecten. Hij was ook een van de eerste componisten, na Marco Uccellini, om te pleiten voor scordatura-stemmingen en onderzocht ongebruikelijke compositieprocedures, zoals het componeren van een volledige sonate zonder een cadens (Sonata senza cadenza).

Veel van zijn werken zijn verloren gegaan, maar wat de tijd overleefde, vertoont inventiviteit, lyrische vaardigheid en harmonische durf. Giovanni Battista Fontana (ca.1571-1630) een der vooraanstaande virtuozen van zijn tijd, wordt dan weer beschouwd als de uitvinder van de Sonata da camera. Voor deze heel originele cd koos Clematis dan ook werk van Giovanni Gabrieli, Marini, Fontana, Rossi, Castello, Cavalli, Uccelini en Buonamente. De uitvoerders zijn Brice Sailly (klavecimbel & orgel), Stéphanie de Failly (viool) en Clematis. Niet te missen!