Phaëton (LWV 61) is een Tragédie en musique in een proloog en vijf akten van Jean-Baptiste Lully. Philippe Quinault schreef het libretto naar een verhaal uit Ovidius ‘Metamorphoses. Het kan worden beschouwd als een allegorische weergave van de straf die wacht op die stervelingen die zichzelf zo hoog als de “zon” (d.w.z. de Zonnekoning) durven te verheffen.
Opera was in de loop van de 17de eeuw heel populair geworden in Parijs, zowel bij het hof als bij het muziekminnend publiek. In 1669 werd de koning toestemming gevraagd tot de oprichting van een speciale voor de opera geschikte schouwburg. Deze kreeg officieel de naam Académie d’operas en werd in 1671 geopend. De eerste stukken die werden opgevoerd waren van Robert Cambert en Perrin. Maar Perrin moest naar de gevangenis vanwege een schuldenprobleem en Cambert kreeg al spoedig concurrentie van Lully, die in 1672 privileges van Perrin overnam en van de koning toestemming kreeg tot de oprichting van de overkoepelende Académie Royale de Musique, waar hij directeur van werd. In 1673 nam hij ook de privileges van Cambert over en kwam de koninklijke schouwburg onder zijn beheer.
Als directeur van de muziekacademie kreeg Lully van de koning de bevoegdheid opera’s en gelijkaardige producties in andere schouwburgen goed- of af te keuren, waardoor hij veel invloed kon uitoefenen op het geboden repertoire. Hij beperkte het aantal musici in dienst van andere theaters en had het volledige monopolie in het Franse muziekleven, gesteund door de openlijke bewondering voor zijn werk door de Franse koning en de vele privileges die hem geschonken waren. Het publiek vond zijn werk prachtig en in 1681 werd Lully secretaire du roy.
Phaëton was de eerste lyrische tragedie van Lully en Quinault die zijn wereldpremière beleefde in het paleis van Versailles, waar het op of rond 6 januari 1683 werd opgevoerd. De Opera van Parijs speelde het ook in het Théâtre du Palais-Royal (vanaf 27 april), waar het bij het grote publiek zeer succesvol was. De uitvoeringen stopten tijdens de dertig dagen van rouw na het overlijden van de koningin op 30 juli 1683, maar werden daarna hervat en voortgezet tot 12 of 13 januari 1684. De opera werd nieuw leven ingeblazen in het Palais-Royal tussen 1692 en 1742. Het werd soms “de opera van het volk” genoemd, net zoals “Isis” van Lully “de opera van de muzikant” werd genoemd (vanwege zijn partituur), en zijn “Atys”, als “de opera van de koning” (één van Louis XIV’s favoriete werken).
In 1671 debuteerde Quinault als librettist van de intermezzi van Lully voor het tragedieballet “Psyche” van Molière en Pierre Corneille. Daarna bleef hij librettist van Lully tot in 1686. De opera’s van het duo Lully-Quinault, de zogenaamde Tragédie lyriques, samengesteld uit elementen van de Franse tragedie, het komedieballet, het ballet de cour en de Italiaanse opera, kenden een groot succes. De belangrijkste waren “Cadmus et Hermione” (1673), “Alceste” (1674), “Proserpine” (1680) en het zeer succesvolle “Armide” (1686), dat als thema het conflict had tussen het heidendom en het christendom. Quinault was één van de eerste Franse librettisten wiens werk ook zonder muziek, puur literair veel betekenis had. Na het overlijden van Lully in 1687 stopte hij met het schrijven voor het theater en ging gedichten schrijven. Het jaar nadien overleed hij zelf op 53-jarige leeftijd.
Phaëton was een zoon van de zonnegod Helios en Klymene of van Apollon en Klymene. Helios placht elke dag de zonnewagen te bestijgen. Phaëtons grootste wens was om ook met deze wagen te rijden, en op een dag nam hij zijn kans. De paarden merkten echter dat iemand anders de teugels in handen hield en sloegen op hol. De zonnewagen scheerde rakelings langs de aarde en door de hitte ontstonden er grote dorre plekken, de woestijnen. Voordat de hele aarde in brand zou staan, besloot de oppergod Zeus in te grijpen. Hij gooide een bliksemschicht naar Phaëton, waardoor de laatste uit de wagen viel en naar beneden stortte. Nadat Phaëton was omgekomen rouwden Lampetia en Phaëtusa, de dochters van Helios en Neaera (de ‘Heliaden’), en daarmee halfzusters van Phaëton, om zijn dood. Hun tranen stolden tot barnsteen en de zusters werden veranderd in populieren.
In de opera van Lully wil Phaëton (Mathias Vidal), zijn geliefde Theona (Victoire Bunel) verlaten om naar de hand te dingen van Libië (Eva Zaïcik), de dochter van de koning van Egypte (Viktor Shapovalov). Op de dag van de bruiloft betwist Libië de woedende minnaar Epaphus (Lisandro Abadie), zelf een zoon van Jupiter, de bewering van Phaëton over zijn goddelijke afkomst. Om zichzelf te bewijzen overtuigt Phaëton zijn vader om hem één dag in de zonnewagen te laten rijden. In de loop van zijn vlucht verliest hij echter de controle over de paarden en bedreigt hij de aarde met vernietiging. Eppaphus smeekt zijn vader om een einde te maken aan het gevaar en Jupiter slaat de wagen neer met een bliksemschicht.
De alweer schitterende uitvoerders/personages zijn Mathias Vidal (Phaéton), Léa Trommenschlager Climène), Viktor Shapovalov (Protée, un Roi tributaire)), Cyril Auvity (Triton, le soleil, le Déesse de la Terre), Elizaveta Sveshnikova (Astrée, Première Heure du jour), Lisandro Abadie (Saturne, Epaphus, Jupiter), Eva Zaïcik (Lybie), Victoire Bunel (Théone), Aleksandr Egorov (Mérops), Alfiya Khamidullina (Seconde Heure du jour), het Choeur musicÆterna en Le Poème Harmonique en het Orchestre musicÆterna, o.l.v. Vincent Dumestre.
Lully Phaéton Eva Zaïcik Mathias Vidal Cyril Auvity Lisandro Abadie Le Poème Harmonique Choeur et orchestre musicÆterna Vincent Dumestre Mis en scène Benjamin Lazar Live at Opéra Royal Château de Versailles dvd/video 2 cd Château de Versailles Spectacles CVS015