Dertigers waren ze, de componisten die op 17 november 1969 een uitvoering van het Concertgebouworkest verstoorden: Reinbert de Leeuw, Louis Andriessen, Peter Schat, Misha Mengelberg en Jan van Vlijmen. Volgens De Leeuw was het een heel ludieke actie, al die geluidjes overal vandaan. “Het was adembenemend, een van de beste stukken die ik in tijden heb gehoord.”

“Notenkrakersbeweging” of “Aktie Notenkraker” was een actie van jonge, Nederlandse componisten die streefden naar vernieuwing en naar meer uitvoering van eigentijdse klassieke muziek. Zij noemden zich ludiek “Notenkrakers” en hun actie was naar het voorbeeld van een ludieke actie in de theaterwereld. De toneelwereld had nl. reeds kritiek op de overheid. Ze verweet het subsidiesysteem dat het elitair theater in stand hield dat maatschappelijk engagement miste. In 1969, tijdens de première van “De Storm” van Shakespeare door de Nederlandse Comedie onder regie van Han Bentz van den Berg, gooiden leden van de Amsterdamse Toneelschool tomaten naar de acteurs.Acteur Willem Nijholt kreeg een voltreffer. Dit vond navolging en vijf maanden lang waren de theaters in de ban van “Aktie Tomaat”. In de muziekwereld waren de drijvende krachten achter de soortgelijke “Aktie Notenkraker”, Jan van Vlijmen, Misha Mengelberg, Reinbert de Leeuw, Louis Andriessen en Peter Schat. De bekendste manifestatie van de groep was het kabaal maken in het Amsterdams Concertgebouw tijdens een concert o.l.v. Bernard Haitink. Op het programma stond een Fluitconcert van Quantz en…de Zevende symfonie van Mahler!

Dit boek beschrijft de Aktie Notenkraker tegen de achtergrond van de jaren zestig: de tijd van de studentenrevolte, het kunstenaarsprotest, de vergelijkbare Aktie Tomaat in de theaterwereld. Het laat ook de andere kant van de medaille zien: de regenten die geen millimeter bewogen, de stafleden die in gesprek gingen, de orkestmusici die eronder leden.

Wie waren erbij? Was Haitink ingelicht? Wat wilden de Notenkrakers en wat hebben ze bereikt? Hun actie is vijftig jaar geleden, maar zeer herkenbaar voor lezers van vandaag. Loes Dommering-van Rongen kan de muzikale opstandigheid van de Notenkrakers wel begrijpen; die heeft ze zelf ook ervaren. Maar ze is ook kritisch.

De Aktie Notenkraker heeft mythische proporties in de muziekwereld. Onder de titel ‘Revolutie in de muziek in de sixties and seventies’ wijdde het Nederlands Muziek Instituut er in februari en maart van dit jaar een tentoonstelling aan op de verlichte fotopanelen in het Atrium van het Stadhuis in Den Haag. Daarnaast werd een symposium belegd met deze thematiek. Nu verschijnt er een studie over een van de meest geruchtmakende gebeurtenissen uit de bewuste periode. De Notenkrakers eisten, gesteund door generatiegenoten als Hugo Claus en Harry Mulisch, een radicale vernieuwing van het klassieke repertoire.

Naast over het verstoord concert vanuit onbehagen en kunstenaarsverzet, leest u uitgebreid over de moderne muziek in het naoorlogse Nederland, het ‘dirigentenprobleem’ en de Maderna-campagne, mobiele ensembles als Asko Ensemble, De Volharding, Nieuw Ensemble en het Schönberg Ensemble, crisis in het Concertgebouworkest, de oorlog in Vietnam, 1968: de protestbeweging politiseert, Intermezzo 1: een politiek concert, Intermezzo 2: concertverstoring als protestmiddel, Mei ‘69, Aksie-BBK (Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars), Aktie Tomaat waarbij toneelschoolleerlingen uit onvrede, tomaten gooiden naar acteurs tijdens de opvoering van “De Storm” van Shakespeare, de bezetting Concertgebouw en verdere confrontaties. Het boek is uitermate professioneel geschreven en gedocumenteerd waardoor het een meerwaarde betekent voor de geschiedenis van de muziekkritiek in het algemeen, en voor de Nederlandse muziekgeschiedschrijving in het bijzonder. Een monument. Zeker lezen!

Auteur Loes Dommering-van Rongen (°1946) is juriste en musicoloog en schrijft over hedendaagse muziek en beeldende kunst. Ze kan de muzikale opstandigheid van de Notenkrakers wel begrijpen – die heeft ze zelf ervaren in de jaren zestig – maar heeft ook veel waardering voor het klassieke repertoire: ‘We mogen blij zijn dat het Concertgebouworkest overeind is gebleven.”

Loes Dommering-van Rongen De Notenkrakers – Rebellie in het Concertgebouw 304 bladz. geïllustreerd uitg. Boom ISBN 9789024430529

https://www.stretto.be/2017/06/06/nederlandse-muziek-in-de-20ste-eeuw/