Ludo Abicht, “De eeuwige kop van Jood: Een geschiedenis van het antisemitisme”, een beklemmende maar uitzonderlijke uitgave van Vrijdag. | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

‘Anti-Judaïsme’ en ‘antisemitisme’ zijn meer dan ooit delicate en beladen begrippen. ‘Revisionisme’ en ‘antizionisme’ zijn dat vandaag allicht nog meer. Aan de hand van een geschiedenis van de eeuwenoude en helaas nog steeds actuele Jodenhaat ontknoopt Abicht in “De eeuwige kop van Jood” de verwarring met heldere en ondubbelzinnige argumenten.

Abicht zoekt naar individuele en collectieve oorzaken en verklaringen voor Jodenhaat en hoopt zo een uitweg te vinden uit deze mensonterende en dodelijke waanzin. Een serene, zo objectief mogelijke dialoog over het antisemitisme kan waarschijnlijk meer doen tegen de opnieuw toenemende onverdraagzaamheid dan tientallen wetten en evenveel taboes. Ludo Abicht (1936) is filosoof en publicist. Hij doceerde en publiceerde veel over het Israëlisch-Palestijnse conflict, Joodse cultuur en geschiedenis, actief pluralisme, ethiek, integratie en nationalisme. Recent publiceerde hij De Bijbel: een vrijzinnige lezing en De Joden van Antwerpen. ‘Alles wat u altijd had willen weten over antisemitisme, maar nooit durfde te vragen…’

Na, wie is jood? Wie is Jood?, een kwestie van spelling, schrijven we ‘antisemitisme’ of ‘anti-semitisme’?, en Wat zijn de meest courante en algemeen aanvaarde definities van antisemitisme?, volgen de vragen naar judeofobie als het resultaat van het conflict tussen christenen en Joden? Wat wordt er verstaan onder anti-judaïsme?, Welke negatieve rol hebben de lasterverhalen over de Joden vanaf de middeleeuwen gespeeld? en Waarom kregen de Joden de functie van geldschieter toegewezen en wat zijn daar de gevolgen van geweest?.

“Indien, zoals gezegd, het anti-judaïsme vooral religieus geïnspireerd was”, zo lezen we, “hoe verklaar je dan het criterium van het ‘zuiver christelijk bloed’ dat door de Spaanse Inquisitie gehandhaafd werd? Is de Spaanse convivencia uit de middeleeuwen (het harmonieuze samenleven van Joden, christenen en moslims) een historische realiteit of een academische mythe?”

Ludo Abicht stelde zijn boek samen aan de hand van antwoorden op tal van dergelijk, essentiële vragen. Welke rol heeft de verlichting gespeeld voor de politieke, sociale en culturele emancipatie van de Joden? Waarom bestond er binnen het Jodendom zelf verzet tegen de verlichting en emancipatie? Hoe verklaar je de nogal abrupte overgang van het anti-judaïsme naar het moderne antisemitisme? Wat zijn de belangrijkste kenmerken van dit antisemitisme? Wat zijn ‘De Protocollen van de Wijzen van Zion’ en wat is nog steeds de invloed van dat pamflet? Wat waren tijdens de 19de en 20ste eeuw de belangrijkste uitingen van antisemitisme in reactionaire en conservatieve kringen?

Bestond er antisemitisme binnen de vroege arbeidersbeweging? Wat waren de kernpunten van de zogenaamde rassenleer en het wetenschappelijk antisemitisme? Welke rol heeft het conflict tussen Israël en de Palestijnen gespeeld in de heropflakkering van het antisemitisme na de Sjoa? Wat is her negationisme of historisch revisionisme? Bestaat er een ‘links antisemitisme? Is het antizionisme hetzelfde als antisemitisme? Een Epiloog, een nawoord door Brigitte Herremans, de bibliografie, de bibliografie bij het nawoord en het register, vervolledigen de antwoorden.

“Terwijl we ons in dit boek uitdrukkelijk willen beperken tot het antisemitisme in al zijn aspecten”, schrijft Ludo Abicht, “mogen we onderweg niet vergeten dat de vooroordelen tegen en discriminatie van de Joden deel uitmaken van een groter geheel en vooral dat de democratische en humanistische strijd ertegen uiteindelijk alleen kan gewonnen worden, indien we de historische en ethische samenhang tussen al deze vormen van angst (xenofobie) voor en haat tegen de ander nooit uit het oog verliezen. Zo niet lopen we het maar al te reële gevaar dat we zonder het meteen te beseffen van het ene racisme op het andere overstappen.”

In het boek wordt eerst uitvoerig ingegaan op de lange geschiedenis van de Jodenhaat, vanaf de 4de eeuw v.Chr. tot vandaag, en ten tweede wordt er een duidelijk onderscheid gemaakt tussen ‘revisionisme van de geschiedenis’ en ‘negationisme’, het ontkennen of minimaliseren van de Sjoa, en tussen kritiek op het beleid van de Israëlische regering, ‘antizionisme’ en antisemitisme’. In het boek maakt u daarenboven kennis met belangrijke begrippen en met bekende en minder bekende personen zoals Yehuda Bauer, Giovanni Buttadeo, Edouard Drumont, Friedrich Ludwig Jahn, Siegfried Kapper, Michael Lerner, Moses Montefiore, Gustavo Perednik, Adam Schaff, Pierre-André Taguieff, Tomás de Torquemada, Ernesto Traverso of Annette Wieviorka. Beklemmend maar uitzonderlijk interessant. Essentieel! Zeker, zeker lezen.

Ludo Abicht schreef eerder over de Joden van Antwerpen. Waar komen de Antwerpse Joden vandaan? Waarom wonen ze allemaal bij elkaar rond het Stadspark en het Centraal Station? Hoe beleven zij hun religie? Hoe vieren zij hun Sabbat en waarom laten ze dan de hele dag het licht branden in hun woonst? Wat zijn orthodoxe Joden, vrijzinnige Joden, chassidim? En waarom geven die laatsten vrouwen geen hand? Waarom zijn politieke partijen in Antwerpen eropuit Joden op hun lijsten te krijgen? Kortom: wie zijn de Joden van Antwerpen?

De huidige Joodse gemeenschap in Antwerpen is het resultaat van een vierde migratiegolf. Drie eerdere golven gingen eraan vooraf, in de middeleeuwen, rond de val van Antwerpen in 1585 en voor de Tweede Wereldoorlog. De herinnering aan de geschiedenis bepaalt de relatie tussen Joden en gojim. In de nieuwe versie van deze klassieker schetst Ludo Abicht een portret van een met Antwerpen en Vlaanderen vervlochten gemeenschap. Zijn analyse brengt meer inzicht in cultuur, wereldvisie en gebruiken van onze Joodse buren. Heel, heel bijzonder.