Tussen de 11de en de 13de eeuw vochten christelijke en islamitische legers om zeggenschap over het Heilig Land. In De Kruisvaarders vertelt Dan Jones het verhaal van de eerste kruistocht in 1095 onder aanvoering van de Brabander Godfried van Bouillon en graaf Robrecht van Béthune, de Leeuw van Vlaanderen, tot en met het verlies van het laatste christelijke bolwerk in de Levant.
“Dit is een boek” zo lezen we, “over de middeleeuwse oorlogen van pauselijk gesanctioneerde en door christenen aangevoerde legers tegen de als vijanden van Christus en de kerk van Rome opgevatte tegenstanders”. De titel, De Kruisvaarders, geeft zowel het thema als de benadering aan. Gedurende de middeleeuwen was er heel lang geen specifiek woord om de ‘kruistochten’ aan te duiden zoals we die tegenwoordig zien: een reeks van acht of negen grote expedities vanuit West-Europa naar het Heilige Land, aangevuld met een reeks andere, oppervlakkig daaraan gerelateerde oorlogen die van de zondoorstoofde steden aan de Noord-Afrikaanse kust tot in de bevroren bossen van het Balticum werden gevoerd. Maar vanaf de vroegste dagen van het fenomeen was er al wel een woord voor degenen die ten strijde trokken. De mannen en vrouwen die in de hoop op geestelijke verlossing bij wijze van boetedoening aan deze oorlogen deelnamen, werden in het Latijn crucesignati genoemd – degenen met het teken van het kruis.
“In die zin” zo lezen we, “ging het idee van de kruisvaarder dus vooraf aan het idee van de kruistochten, en dat is een van de redenen waarom ik hier de voorkeur aan het oudere begrip heb gegeven. Belangrijker is echter nog dat de titel De Kruisvaarders aangeeft welke benadering ik heb gekozen om het verhaal te vertellen. Het boek bestaat uit een reeks opeenvolgende, chronologisch geordende episoden waarin mensen die bij de kruistochten betrokken waren, centraal staan, om zo een historisch tableau te schetsen dat de hele periode omvat. De personen die ik heb uitgekozen om ons op onze reis te begeleiden, zijn de ‘kruisvaarders’ uit de boektitel, en zij vormen naar ik hoop een gezelschap dat ons het verhaal van de kruistochten vanaf de frontlinie kan vertellen. Ik heb de keuze van de ‘kruisvaarders’ opzettelijk heel breed gehouden. Het gaat om vrouwen en mannen, christenen uit de oosterse en de westerse kerken, soennitische en sjiitische moslims, Arabieren, joden, Turken, Koerden, Syriërs, Egyptenaren, Berbers en Mongolen”.
Het boek wordt bevolkt door mensen uit Engeland, Wales, Frankrijk, Scandinavië, het Duitse Rijk, Italië, Sicilië, Spanje, Portugal, de Balkan en Noord-Afrika. Er komen zelfs Vikingen in voor. Sommigen spelen een hoofdrol, anderen zijn figuranten. Maar dit is hun verhaal. Het algehele resultaat is een bewust pluralistische geschiedenis van de kruistochten. In historiografisch opzicht wil dat zeggen dat het verhaal zich niet exclusief richt op de vestiging, overleving en teloorgang van de kruisvaardersstaten in Palestina en Syrië en de oorlogen tegen de moslims in die gebieden. Dat is een rode draad in het verhaal, maar die wordt in de context geplaatst van concurrerende geschiedenissen van officiële kruistochten die op het Iberisch Schiereiland, in de Baltische staten, in Oost-Europa, Zuid-Frankrijk, op Sicilië en in Anatolië werden uitgevochten, alsmede de onofficiële volksbewegingen die elders werden aangewakkerd. In verhaaltechnisch opzicht betekent het dat ons verhaal door een veelheid van mensen wordt gedragen, een collectief dat een caleidoscopisch, intrigerend en kleurrijk beeld van hun gemeenschappelijke tijdperk biedt.
De Kruisvaarders bestaat uit drie delen met elk negen hoofdstukken. In elk van de hoofdstukken staat een meer of minder bekend persoon centraal. Het eerste deel “Godsgericht”, beslaat de periode waarin de vele elementen van het gedachtegoed, de activiteiten en de strijd die de kruisvaartbeweging hebben beïnvloed vanaf de jaren zestig van de 11de eeuw, tot ontwikkeling kwamen. Dit deel werkt toe naar het ongelooflijke verhaal van de Eerste Kruistocht, met als hoogtepunt de val van Jeruzalem in juli 1099.
Het tweede deel “Het hemelse koninkrijk”, neemt het verhaal een paar jaar later op, aan het begin van de 12de eeuw. Het beschrijft de groei en ontwikkeling van de kruisvaardersstaten in Syrië en Palestina, besteedt aandacht aan de oorlogen tussen de christelijke heersers en de islamitische machten in Spanje (bekend als de reconquista) en verkent de verspreiding van de kruisvaartbeweging naar een nieuw gebied buiten deze twee strijdtonelen, rond de kust van de Oostzee. Het verhaal van deze sectie kent twee grote crises als uitgangspunt: het verlies van Edessa in 1144, aanleiding voor de Tweede Kruistocht, en de verovering van Jeruzalem door Saladin in 1187, waarop de Derde Kruistocht volgde.
Het derde en laatste deel “De vruchten van de aarde”, handelt over de wanhopige pogingen van het westerse christendom om Jeruzalem te heroveren, in de eerste helft van de dertiende eeuw, gevolgd door de neergang van de kruisvaardersstaten in het Oosten na de opkomst van de rijken van de Mongolen en de mammelukken. Dit deel beschrijft ook de reusachtige uitbreiding en politisering van de kruisvaardersideologie en -instituties tijdens en na het pausschap van Innocentius III, en het proces waarmee de kruisvaart binnen en buiten de kerk op nieuwe vijanden, echte en ingebeelde, werd gericht. De Kruisvaarders komt de belofte na om een lang en breed opgezet verhaal te vertellen, en eindigt niet in 1291 met het definitieve ineenstorten van het koninkrijk Jeruzalem, maar in 1492, met de voltooiing van de reconquista en de verplaatsing van de kruisvaardersdrang en -energie naar de Nieuwe Wereld. Ten slotte worden in een korte epiloog het voortleven van en de veranderingen in de collectieve herinnering aan de kruistochten tot op heden geschetst.
“Elk hoofdstuk van dit boek zou een studie op zichzelf kunnen zijn, en is dat in de meeste gevallen ook geweest”, schrijft Dan Jones. “Ik hoop”, zo vervolgt hij “dat lezers zich door wat hier volgt laten inspireren om zich verder in de geschiedenis van de kruisvaart te verdiepen, en dat degenen die al meer over deze periode hebben gelezen, waardering zullen hebben voor de benadering die ik heb gekozen. En zoals met al mijn boeken, hoop ik dat het verhaal even onderhoudend als informatief is. Sir Steven Runciman schreef ooit: ‘Het romantische verhaal van de kruistochten was een epos dat geschreven werd in bloed”.
Kaarten tonen Europa en het Heilige Land na de Eerste Kruistocht, ca. 1099, De kruisvaarders staten in de 12de eeuw, Voortgang van de reconquista, de Route van de eerste kruisvaarders vanuit Constantinopel,1097-1099, het Beleg van Antiochië, 1097-1098 en het Beleg van Jeruzalem, juni-juli 1099, De Tweede Kruistocht, 1147-1149, Heidense stammen aan de Oostzee, ca. 1100, De Nijldelta ten tijde van de Vijfde Kruistocht, 1217-1221 en Mongolen en mammelukken, ca. 1260. “Crusaders: The Epic History of the Wars for the Holy Land” werd vertaald door Roelof Posthuma. Niet te missen!
Dan Jones De Kruisvaarders, De strijd om het Heilige Land 544 bladz. Uitg. Omniboek ISBN 9789401916547