Armenië, een van de oudste oosterse christelijke beschavingen, heeft op wonderbaarlijke wijze een krampachtige en bijzonder tragische geschiedenis overleefd. Sinds de oprichting is het politiek en geografisch omringd door andere grote culturen met voornamelijk oosterse en islamitische overtuigingen, en heeft het een wrede geschiedenis doorstaan die werd onderbroken door meedogenloze oorlogen en bloedbaden die hebben geleid tot de verdwijning van meer dan de helft van de bevolking, de ballingschap van vele andere en het verlies van grote delen van zijn grondgebied.Armenië, één van de oudste oosterse christelijke beschavingen, heeft op wonderbaarlijke wijze een krampachtige en bijzonder tragische geschiedenis overleefd. Ondanks dit alles heeft Armenië door de eeuwen heen de essentie van zijn nationale identiteit bewaard, eerst door de creatie van zijn eigen alfabet (bedacht in 405 door de monnik Mesrop Mashtots) en dankzij zijn rijke architecturale erfgoed, dat verspreid is buiten het huidige land -dag grenzen. Hoewel dit materiële erfgoed een van de meest opvallende kenmerken van zijn natie is, heeft Armenië ook een rijk immaterieel erfgoed bewaard in de vorm van zijn muziek: een zeer rijk en gevarieerd, zij het weinig bekend, repertoire (behalve in het geval van de duduk).

In alle hoogontwikkelde culturen is muziek, vertegenwoordigd en belichaamd door bepaalde instrumenten, evenals bepaalde manieren van zingen en spelen, de meest getrouwe spirituele weerspiegeling van de ziel en geschiedenis van een volk. Van alle instrumenten die in zijn oude muzikale tradities werden gebruikt, heeft Armenië een speciale ereplaats gegeven aan een uniek instrument, de duduk. Het is niet overdreven om te zeggen dat dit instrument de grootste uitdrukking van Armenië is. Zodra we het geluid van deze instrumenten horen – ze worden meestal als duo bespeeld – voeren de bijna vocale kwaliteit en zoetheid van hun vibraties ons naar een buitengewoon elegisch en poëtisch universum, en introduceren ze ons in een dimensie die zowel intiem als diepzinnig is. De muziek werkt als een echte balsem, tegelijk sensueel en spiritueel, die de menselijke ziel raakt en zachtjes al haar wonden en zorgen geneest.

Montserrat Figueras voelde een diepe affiniteit met en een enorme fascinatie voor deze Armeense instrumenten, vooral de duduk en de kamancha, evenals een grote bewondering voor de buitengewone muzikale kwaliteiten van de musici uit Armenië. Na haar overlijden vond Savall grote troost in het luisteren naar deze prachtige klaagzangen voor twee duduks en kamancha, en daarom vroeg hij zijn Armeense vrienden om deel te nemen aan de afscheidsceremonies die ze hielden voor hun geliefde Montserrat. Hun muzikale uitvoeringen vulden de locaties met buitenaardse geluiden van overweldigende schoonheid en spiritualiteit. Het was na momenten van zo’n grote emotie, en ingegeven door de diep troostende effecten van hun muziek, dat Savall het idee kreeg om dit uniek project op te dragen ter nagedachtenis aan Montserrat Figueras, en tegelijkertijd een persoonlijk eerbetoon te brengen aan het Armeens volk, dat in hun geschiedenis zoveel heeft geleden (een lijden dat nog niet volledig erkend moet worden) en die ondanks zoveel pijn muziek hebben geïnspireerd die zo vol liefde is en zoveel vrede en harmonie uitstraalt.

Het is ook een oprecht eerbetoon aan de geweldige musici die hun leven wijden aan het levend houden van de herinnering aan deze oude cultuur. Met een grote meevaller had de uitstekende kamancha speler, Gaguik Mouradian, Savall in 2004 verschillende verzamelingen Armeense muziek geschonken, waaronder de fabelachtige ‘THESAURUS’ met Armeense melodieën, gepubliceerd in Yerevan in 1982 door de musicoloog Nigoghos. Tahmizian, waarin hij enkele buitengewoon mooie voorbeelden van dit repertoire heeft gevonden. Hieraan hebben ze de stukken voor kamancha toegevoegd, evenals die voor twee duduks, voorgesteld door hun Armeense vrienden. Samen met een andere buitengewone muzikant, de dudukspeler Haïg Sarikouyoumdjian, heeft hij een aantal maanden besteed aan het bestuderen en ontcijferen van de geheimen van deze oude en mooie melodieën. Luisterend naar oude opnames ontdekte Savall de ‘verborgen’ sleutels tot de stijl en het karakter van elk stuk.

“We slaagden er eindelijk in”, zo vertelt Savall, “om tijd vrij te maken om samen aan deze stukken te werken, en tussen eind maart en begin april kwamen we samen in de prachtige Collegiale Kerk van Cardona om alle stukken op te nemen die we hadden geselecteerd om deel uit te maken van dit persoonlijke en collectief eerbetoon aan de betoverende, elegische Spirit of Armenia. Meteen daarna gingen we samen met Lise Nazarian, een andere grote Armeense vriend, op zoek naar materiaal voor de muziek in het cd-boekje: boeken over Armeense kunst en geschiedenis, waarvan we er een overvloed vonden dankzij Armen Samuelian en Alice Aslanian, de curatoren en drijvende kracht achter de geweldige boekwinkel “Librairie Orientale” aan de rue Monsieur-Le-Prince in Parijs, en ook voor de oriëntalist Jean-Pierre Mahé voor zijn essentiële overzicht van de kunst en geschiedenis van Armenië.Ten slotte zijn we Manuel Forcano dankbaar voor zijn teksten over de herinnering aan de genocide en de historische tijdlijn van de natie: een geschiedenis die we door onze eigen bescheiden bijdrage levend willen houden door de emotie van de muziek in deze opname. Zonder emotie is er geen herinnering, zonder herinnering is er geen gerechtigheid, zonder rechtvaardigheid is er geen beschaving en zonder beschaving hebben mensen geen toekomst.” De uitvoerders zijn Georgi Minassyan, Haïg Sarikouyoumdjian, Gaguik Mouradian en Armen Badalyan, en HESPÈRION XXI o.l.v. Jordi Savall. De cd is ook heel mooi uitgegeven. De verschillende, heel interessante  teksten in het bijbehorend boekje werden nl. voorzien van heel mooie kleurfoto’s. Subliem !

ESPRIT D’ARMÉNIE Georgi Minassyan, Haïg Sarikouyoumdjian, Gaguik Mouradian Armen Badalyan en HESPÈRION XXI Jordi Savallcd AviaVox AVSA9892