“Das Lied von der Erde, eine Symphonie für eine Tenor- und eine Alt- (oder Bariton-) Stimme und Orchester” is een grote symfonische liedcyclus van Gustav Mahler (1860-1911). De cyclus ontstond gedurende 1908 en 1909 en was geïnspireerd door oud-Chinese gedichten uit de 8ste eeuw, in vertaling van Hans Bethge. 
De Duitse dichter, Hans Bethge (1876-1946) (foto), vertaalde de gedichten uit het Frans, waarbij hij zich baseerde op “Poésies de l’époque des Thang,”de vertaling van de sinoloog, Marie-Jean-Léon, Marquis d’Hervey de Saint Denys (1822-1892) (foto). Daarnaast baseerde hij zich op Hans Heilmans “Chinesische Lyrik” (1905), en Judith Gautiers “Livre de Jade”. Bethges bloemlezing “Die chinesische Flöte” uit 1907, waarvan Mahler gebruikmaakte, was een populair voorbeeld van Europese, literaire chinoiserie.
In 1851 publiceerde Marie-Jean-Léon, Marquis d’Hervey de Saint Denys zijn “Recherches sur l’agriculture et l’horticulture des Chinois”, over planten en dieren die wellicht in Westerse landen geïntroduceerd konden worden. Hij vertaalde Chinese teksten en verhalen, niet zozeer omwille van hun literaire waarde, maar voor het licht dat zij deden schijnen op de Chinese cultuur en gebruiken. Hij vertaalde ook Spaanse werken en schreef een boek over de geschiedenis van het Spaans drama.
Mahler zette voor elk deel een gedicht uit “Die chinesische Flöte, Nachdichtungen chinesischer Lyrik” van Hans Bethge op muziek, nl. “Das Trinklied vom Jammer der Erde” (Li-Tai-Po), “Der Einsame im Herbst” (Qian Qi), “Von der Jugend” (Li-Tai-Po), “Von der Schönheit” (Li-Tai-Po), “Der Trunkene im Frühling” (Li-Tai-Po) en “Der Abschied” (Mong-Kao-Yen en Wang-Wei)
Mahler vermeed voor “Das Lied von der Erde” weliswaar de titel ‘Symfonie’, die hij overigens wel in de ondertitel gebruikte. Hij was bang dat een negende symfonie zoals bij Beethoven en Anton Bruckner, weleens zijn laatste zou kunnen zijn. Toch paste het werk binnen de vormcriteria van een symfonie, net als de andere late Mahlersymfonieën, zodat het met evenveel recht zowel een liedcyclus als een symfoniecantate kan worden genoemd. Het werk valt op omdat het enerzijds in de tijdspanne van twee jaar rond Mahlers 9de symfonie ontstond, en anderzijds vanwege de ongewone orkestratie en bijzondere stemming. Voor de bezetting koos Mahler een groot symfonieorkest en twee vocale solisten (een alt of bariton en een tenor). De première vond, na Mahlers overlijden, plaats in november 1911 in München o.l.v. Bruno Walter.
Voor zangers was en is het stuk een uitdaging. De tenor bv. moet de eigenschappen van de ’tenore di forza’ of heldentenor in het eerste en vijfde deel combineren met die van de ’tenore lirico’ of lyrische tenor in het derde. De alt of bariton staat in het slotdeel “Der Abschied”, voor de moeilijke taak de muziek bij de laatste woorden “Ewig… ewig…” bijna onhoorbaar te laten wegsterven. “Das Lied von der Erde” telt zes delen, waarvan vier op teksten van de Chineses dichter, Li Bai (701 – 762) (foto), vroeger meestal Li T’ai Po genoemd. Li Bai, bijgenaamd “De Onsterfelijke Dichter”, wordt vaak samen met Du Fu, beschouwd als één van de twee meest eminente dichters uit de literaire geschiedenis van China. Er zijn tot op de huidige dag zo’n 1100 van zijn gedichten bewaard gebleven. Li Bai leefde en werkte net als Qian Qi, (710-782), de dichter van “Der Einsame im Herbst”, ten tijde van de Tang-dynastie. Voor de Chinese kunsten was deze periode een bloeitijd.
Van symfonie naar lied lijkt een enorme stap, van de grootste vorm voor het grootste orkest naar de kleinste vorm voor het kleinste ensemble. Maar, Mahler bracht ze samen en verweefde het Lied in zijn “Wunderhorn”-symfonieën en in ‘Das Lied von der Erde’. Het lange, eindeloos uitgerekte crescendo op de enkele noot ’e’ (gevuld met zoveel verlangen) leidt naar het laatste deel van “Der Abschied”, dat alleen omschreven kan worden als kosmisch. Bij de vocale solisten, de alt Gerhild Romberger en de tenor Robert Dean Smith, is de stem op deze opname, als het ware omgeven door fonkelende, zwevende meteoren en sterren, die in verschillende richtingen en snelheden bewegen. Het klinkt alsof we de atmosfeer hebben verlaten en terugblikken op de prachtige, magische, blauwe planeet. Met deze opname kreeg het meesterwerk zijn ultieme expressie en universele boodschap. Ewig! Niet te missen, dit is top! (De cd verschijnt op 4 september.)
Mahler Das Lied von der Erde Gerhild Romberger (contralto), Robert Dean Smith (tenor) Budapest Festival Orchestra, Iván Fischer cd Channel Classics CCSSA40020