René Koekkoek schreef een bijzonder interessant boek over de rebellerende koloniën in Noord-Amerika, de dramatische zomermaanden van 1789 in Parijs, de Haïtiaanse Revolutie in de Caraïben en de eerste oefening in democratie op Nederlandse bodem, de Bataafse Republiek. Een opwindende, historische reis langs vier brandhaarden van de late 18de eeuw.
De revoluties van de late 18de eeuw staan zonder twijfel aan de basis van de democratische rechtsstaat, al zijn ze door historici vaak afgeschilderd als hopeloos naïef. Maar er zijn ook historici die deze revoluties juist overenthousiast de hemel in prezen. Koekkoek laat in zijn boek zien dat maatschappelijke revoluties altijd een mix zijn van dramatische omwentelingen en traumatische ervaringen, van idealen en pragmatische beslissingen, politieke en persoonlijke worstelingen, momenten van hoop en desillusie.
De Atlantische ‘democratische’ revoluties van het einde van de 18de eeuw spelen een hoofdrol in het ‘grand narrative’ over het ontstaan van de ‘moderne’ wereld, een verhaal dat het westen nog steeds graag aan zichzelf – en anderen-vertelt. Deze revoluties, de Amerikaanse en Franse voorop, staan bekend om een boodschap die vertrouwd aanvoelt: vrijheid en gelijkheid voor de wet, representatieve democratie, de scheiding van Kerk en Staat. De rechten van de mens en de burger die toen werden geproclameerd, waaronder de vrijheid van meningsuiting, stemrecht en het recht op een eerlijk rechtsproces, staan nog steeds aan de basis van onze democratische rechtsstaat. Het tijdperk van de Atlantische revoluties was zonder twijfel een keerpunt in de geschiedenis.
Dit boek vertelt dit turbulente verhaal van de opkomst, bloei en neergang van een Atlantisch revolutionair project. Het ambieert niet een uitputtend overzicht te geven, maar neemt lezer mee op reis, een rondgang, langs vier revolutionaire verzetshaarden, de Brits-Amerikaanse koloniën, Frankrijk, het Caraïbisch eiland Saint-Domingue (Haïti) en de Bataafse Republiek.
De Haïtiaanse Revolutie (179-1804) was een slavenopstand in de toenmalige Franse koloniën Saint-Domingue, die leidde tot de vrije zwarte republiek Haïti. De katalysator voor deze opstand was de Franse Revolutie. Daarnaast kwamen de Fransen ook in een oorlog met Groot-Brittannië en Spanje terecht. De Bataafse Republiek (1795-1806), vanaf 1801 het Bataafs Gemenebest, was gevormd naar het voorbeeld en met militaire steun van de Franse Republiek, waarvan de Bataafse Republiek een zusterrepubliek en een vazalstaat was. Op 1 maart 1796 kwam voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis een nationaal en democratisch gekozen parlement bij elkaar. Aan de Bataafse Republiek kwam een einde bij de stichting van het koninkrijk Holland in 1806.
De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (American Revolutionary War of American War of Independence), was een oorlog die woedde van tussen 1775 tot 1783, tussen de dertien koloniën en het koninkrijk Groot-Brittannië. Tussen 1607 en 1733 werden de koloniën gesticht. Allemaal hoorden ze bij het Verenigd Koninkrijk. De Dertien koloniën waren de eerste Britse koloniën op het continent Noord-Amerika. In 1775 kwamen ze in opstand. Op 4 juli 1776 werd de onafhankelijkheidsverklaring getekend. Dit wordt nog gevierd met een feestdag op 4 juli en heet Independence Day. 
In 1783 werden ze officieel onafhankelijk. Toen ondertekenden de Britten het vredesverdrag na een oorlog van 6 jaar. De Dertien koloniën noemden zich de Verenigde Staten van Amerika. Op de Vlag van de Verenigde Staten staan door steeds dertien strepen in de kleuren rood en wit. Deze strepen stellen de Dertien koloniën voor. George Washington werd in 1789 de eerste president van de 13 koloniën, enkele maanden voor de Franse Revolutie uitbrak.
“Lange tijd concentreerde historische en wetenschappelijk onderzoek zich op de oorzaken en consequenties van revoluties”, zo lezen we, “veelal met een sociaalwetenschappelijke bril op. Daarbij draaide het om de vraag onder welke voorwaarden revoluties ontstaan, wat de beste oorzakelijke verklaring voor het uitbreken van een revolutie is. De aandacht ging dan veelal uit naar de grote twee – de Amerikaanse en Franse revoluties.”
“In dit boek”, zo schrijft de auteur, “gebruik ik andere invalshoeken, andere filters. In plaats van me te richten op oorzaken en gevolgen, concentreer ik me op bet revolutionaire proces, op ideeën en politieke cultuur. Hoe was het mogelijk dat de revolutionaire gedachte zo snel om zich heen greep? Hoe verschillend ervoeren radicale en gematigde revolutionairen – en hun tegenstanders – de hoogtijdagen en bloeitijd van de revoluties? En hoe kon dat de revolutionaire gedachte zo snel weer desintegreerde? In plaats van de idealen van de revoluties de hemel in te prijzen of als hopeloos naïef af te serveren, probeer ik de botsing van abstracte idealen met een weerbarstige werkelijkheid in beeld te brengen, portretteer ik de revoluties als leerscholen voor een nieuwe politieke cultuur en als experimenten in representatieve democratie.”
“Daarbij schenk ik aandacht aan de Haïtiaanse Revolutie (1791-1804) zo vervolgt hij, “en onze eigen Nederlandse, ‘Bataafse Revolutie’ (1795-1801). De Haïtiaanse Revolutie, in Nederland de onbekendste van de twee, begon als opstand van vrije ‘gens de couleur’ en slaven op de Frans-Caraïbische plantagekolonie Saint-Domingue en mondde in 1804 uit in de onafhankelijkheid van de eerste ‘zwarte’ staat van Midden-en Zuid-Amerika, Haïti.”
“Revolutionaire tijden” is een wervelende en meeslepend geschreven ideeëngeschiedenis die een fascinerend nieuw licht werpt op onstuimige keerpunten uit verleden én heden. Koekkoek biedt een nieuw perspectief op onze ideeën over grondrechten, natie, burgerschap, soevereiniteit en gelijkheid. Warm aanbevolen.
René Koekkoek (foto) is als docent nieuwe, interdisciplinaire opleiding PPE plus History van de Universiteit van Utrecht, waar hij ‘History of Politics’ en ‘Foundations of Democracy’ doceert. Eerder was hij docent Moderne Europese Geschiedenis bij Europese Studies (UvA) en was hij als fellow verbonden aan het Vossius Center for the History of Humanities and Sciences in Amsterdam (2017), gastonderzoeker aan Princeton University (2015) en de Ruprecht-Karls-Universität, Heidelberg (2009). Hij behaalde zijn doctoraat aan de Universiteit van Utrecht, een MPhil in Political Thought and Intellectual History aan de universiteit van Cambridge, een Research M.A. aan de Universiteit Utrecht, en zowel een BA Geschiedenis als een BA Filosofie aan de Vrije Universiteit, Amsterdam. René Koekkoek is als docent en onderzoeker verbonden aan de afdeling Politieke geschiedenis van de Universiteit Utrecht, met als onderzoeksterrein het snijvlak van ideeën, politiek en cultuur in de vroegmoderne tijd. Zijn huidig onderzoeksproject over historisch rechtsherstel in de periode 1650-1830 werd gehonoreerd met een Veni-beurs van de NWO.
René Koekkoek Revolutionaire tijden 256 bladz. geïllustreerd uitg. ambo/anthos ISBN 9789026340567