Wie is er bang voor Simone de Beauvoir? van Ruud Welten geeft een verfrissende en actuele kijk op één van de meest besproken denkers van dit moment.Simone de Beauvoir (1908-1986) was filosoof, auteur, existentialist en een feministisch icoon. Haar romans wonnen prestigieuze literaire prijzen en haar boek “De tweede sekse” uit 1949, transformeerde het denken over seks en gender. Ze was lang een geliefde van Jean-Paul Sartre, maar het was de filosoof, journalist en hoogleraar, Claude Lanzmann (1925-2018), aan wie zij schreef ‘Jij bent mijn lot, mijn eeuwigheid, mijn leven’.

Beauvoir studeerde aan de Sorbonne literatuurwetenschap, wiskunde en filosofie. Vervolgens volgde zij een docentenopleiding aan de École normale supérieure, waar ze Jean-Paul Sartre leerde kennen. Sartre gaf haar de koosnaam, “Castor”. Lanzmann (foto) was redacteur van het tijdschrift “Les Temps Modernes”, dat werd opgericht door Sartre en Simone de Beauvoir. Toen ze elkaar in 1952 ontmoetten, was Lanzmann 26, en was zij, 44. Ze was onlangs uit een relatie met de Amerikaanse romanschrijver Nelson Algren (1909-1981) (foto’s) gestapt, waarvan ze voelde dat het haar op het gebied van seksualiteit, vrouw had gemaakt. Algren won als eerste de National Book Award voor zijn boek “The Man with the Golden Arm”, dat in 1955 verfilmd werd door Otto Preminger met Frank Sinatra in de hoofdrol.

Toen de Beauvoir haar nu beroemde woorden in “De tweede sekse” schreef, “Je komt niet ter wereld als vrouw, je wordt vrouw”, “On ne naît pas femme, on le devient”, wist ze niet hoe groot de invloed van dat boek zou zijn op de rest van haar leven of op de levens van degenen die na haar kwamen. Er is dan ook veel geschreven over de betekenis van die zin, over wat dat betekent, “vrouw worden”.

Simone de Beauvoir, een symbool van de bevrijde vrouw, inspireerde en schandaliseerde haar generatie door haar onconventionele relaties, o.a. met René Maheu, een professor filosofie en een getrouwde man, en Jacques-Laurent Bost, een journalist van ‘Le Canard enchaîné’, en door lesbische verhoudingen met drie jonge vrouwen, die kort daarvoor haar leerlingen waren geweest. Als filosoof, schrijver en feministisch icoon won ze prestigieuze literaire prijzen en veranderde ze met “De tweede Sexe”, de manier waarop we over gender denken. Maar ondanks haar successen vroeg ze zich af of ze zichzelf tekort had gedaan.Haar contact met Jean-Paul Sartre werd aangekondigd als een van de meest legendarische liefdesaffaires van de 20ste eeuw. Maar, decennia lang werd ze afgedaan als een niet-originele denker die Sartre’s ideeën ‘toepaste’. “Notre-Dame-de-Sartre” werd ze genoemd. In de afgelopen jaren is weliswaar nieuw materiaal aan het licht gekomen dat de vindingrijkheid van Beauvoirs eigen filosofie en het belang van andere geliefden in haar leven onthult.

Simone de Beauvoir was aanvankelijk terughoudend om haar steun te verlenen aan de vrouwenbevrijdingsbeweging, ondanks dat ze als heldin was gecoöpteerd. “De knapste existentialist die je ooit hebt gezien”, schreef The New Yorker, “Een vrouw die denkt als een man”, schreef Vogue over haar. In haar autobiografie uit 1963 feliciteerde ze zichzelf nochtans met het vermijden van ‘in de val van het feminisme vallen’. Ze noemde zichzelf in de jaren ‘70 toch feministe. Voor haar was het huwelijk bourgeois, ze riep op tot ‘de afschaffing van het gezin’ en besloot dat economische onafhankelijkheid en socialisme in feite niet zouden leiden tot de veranderingen die nodig zijn om vrouwen te emanciperen. Ze voerde dapper campagne voor het recht op abortus in termen van heftige debatten, maar hield bij dit alles wel degelijk rekening met wat ze “données biologiques” noemde, zwangerschap, menstruatie en moederschap bv.In de feministische Bijbel, “De tweede sexe”, was ze een pionier in het beschrijven en analyseren van romanistische scènes over haar eigen ervaringen. Haar leven was als het ware een filosofisch experiment. Ze koos ervoor om haar filosofische toewijding aan vrijheid uit te oefenen, terwijl ze vanaf de jaren ‘40 begreep dat haar vrijheid niet ten koste van anderen mocht gaan. Ze heeft fouten gemaakt, de schade die is toegebracht aan de jonge vrouwen die zij en Sartre met hen hebben gedeeld, is bekend, en ze betaalde de prijs van jaloezie en wroeging. Maar deze hielpen haar, haar ideeën over vrijheid en kwade trouw te verfijnen, waardoor ze een ethiek van het existentialisme kon ontwikkelen. Dit was haar grote bijdrage aan het filosofisch project dat ze met Sartre deelde.

In “Wie is er bang voor Simone de Beauvoir?” gaat Ruud Welten in op vaak onverwachte en nog onontgonnen aandachtsgebieden in het denken van de Beauvoir. Naast feminisme en existentialisme, zij werd de spirituele moeder van de tweede feministische golf genoemd, komen ook psychoanalyse en literatuur aan bod, en naast de achterstelling van vrouwen ook religiositeit, liefde en seksualiteit. In het concluderend hoofdstuk wordt de vraag gesteld waarom, ondanks vrouwenquota en diversiteitsbeleid, de ongelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen tot op de dag van vandaag blijft voortbestaan.

“Lange tijd heb ik “De tweede sekse” ongelezen gelaten, ondanks mijn interesse voor het existentialisme en de periode van het Frans denken waarin het ontstond. Toen ik het uiteindelijk had gelezen, was ik verbluft en, als man, met schaamte vervuld. De boodschap van “De tweede sekse” is er een die mannen niet horen, en vrouwen trouwens ook niet.” (Ruud Welten). Een aanrader.Ruud Welten (°1962) studeerde aan het Rotterdams conservatorium, en vervolgde zijn studie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Na zijn afstuderen in 1994 aan de faculteit der wijsbegeerte vervolgde hij zijn studie aan de Universiteit Utrecht en promoveerde in 2001 op het proefschrift, “Fenomenologie en Beeldverbod”.  Hij is hoogleraar filosofie aan de Rotterdam School of Philosophy van de Erasmus Universiteit Rotterdam, en universitair hoofddocent filosofie aan het Departement Filosofie van Tilburg University. Hij is gespecialiseerd in moderne Franse filosofie, en is sinds de jaren 1990,  betrokken bij vele, belangrijke culturele initiatieven in Rotterdam en omstreken.

Ruud Welten Wie is er bang voor Simone de Beauvoir? – Over feminisme, existentialisme, God, liefde en seks | 256 blz. Boom uitgevers Amsterdam ISBN 9789024433605