Over de Bourgondische hertogen en hun tijd zijn in de loop van de jaren al heel wat boeken verschenen. Maar, Edward De Maesschalck vertelt het verhaal van hertogen, die werden geboren als prinsen, die leefden als vorsten en hoopten als koningen te sterven. Zijn verhaal wordt geschetst tegen de achtergrond van een woelige periode en heeft oog voor alle facetten van de toenmalige samenleving.
Het begon allemaal in 1369, toen Filips de Stoute trouwde met Margaretha van Male, waardoor het hertogdom Bourgondië verenigd werd met het graafschap Vlaanderen. Filips de Stoute was de zoon van de Franse koning en de Fransen hadden dan ook stevig de hand in dit huwelijk. Zij hoopten zo de machtige vazalstaat Vlaanderen aan zich te binden en op de duur zelfs te annexeren. Het heeft overigens niet veel gescheeld, want de eerste Bourgondische hertogen waren echte Franse prinsen, die hun gewesten bestuurden vanuit Parijs, zich bij voorkeur met Fransen omringden en de taal van de meerderheid van hun onderdanen (het Diets) schromelijk verwaarloosden. Bovendien hoopten ze vurig dat een van hun nakomelingen vroeg of laat op de Franse troon zou plaatsnemen. Maar door toevallige gebeurtenissen ontstond er plotseling een verwijdering tussen Frankrijk en de Bourgondische gewesten, eerst door de moord op hertog Jan zonder Vrees (1419) en daarna door het optreden van Jeanne d’Arc (1429). Vanaf dat ogenblik hebben de Bourgondische vorsten zich geconcentreerd op de uitbouw van een eigen Bourgondische staat, die zich nestelde rondom de grenzen tussen Frankrijk en het Duitse Rijk.
In 1478 nam het verhaal plotseling een heel nieuwe wending. De vernederde Maria van Bourgondië, enige dochter van Karel de Stoute, trouwde met de zoon van de Duitse keizer, Maximiliaan van Oostenrijk, en introduceerde zo de Habsburgse dynastie in de Nederlanden. Maximiliaan voerde zijn leven lang een felle anti-Franse politiek en wist bovendien zijn zoon te koppelen aan de Spaanse dynastie. Door een samenloop van omstandigheden verwierf Filips de Schone eindelijk een koningskroon, waarop zijn voorouders zo vurig hadden gehoopt. Hij werd de koning van Castilië. Enkele jaren later werd Karel, de zoon van Filips de Schone, zelfs tweemaal koning: koning van Spanje en koning van Duitsland of het Heilig Roomse Rijk. In die nieuwe context was het hertogdom Bourgondië niet langer van betekenis. In 1529 zou Karel V definitief afstand doen van Bourgondië, maar in ruil werden de leenbanden van de vazalstaat Vlaanderen met Frankrijk voorgoed verbroken. Uiteindelijk gebeurde dus precies het omgekeerde van wat de Franse koning oorspronkelijk had bedoeld. In plaats van het machtige Vlaanderen te strikken, ging het voor Frankrijk voorgoed verloren! Bovendien maakte Vlaanderen ondertussen deel uit van een ‘Bourgondische’ statenbond, de Zeventien Provinciën, waaruit veel later Nederland, België en Luxemburg zouden ontstaan.
“Bijna alle synthesen”, zo schrijft Edward De Maesschalck, “beginnen hun verhaal met het huwelijk in 1369 van Filips de Stoute en Margaretha van Male en eindigen obligaat met de dood van Karel de Stoute in 1477. Wat is er voordien gebeurd? Hoe is het verhaal nadien afgelopen? Ik wilde deze vragen, die ik mezelf dikwijls heb gesteld, eindelijk oplossen en begin daarom het verhaal van de Bourgondische hertogen resoluut in 1315, toen de eerste hoofdrolspelers nog niet eens geboren waren. Ik eindig vorstelijk laat in 1530, met het overlijden van de allerlaatste Bourgondische prinses, Margaretha van Oostenrijk.”
“De lezer zal opmerken”, zo vervolgt hij, “dat ik bijzondere aandacht besteed aan de verhalen van sterke vrouwen. Die verhalen vond ik geregeld terug in biografieën of romans, niet toevallig door vrouwen geschreven, maar in de synthesewerken werden ze meestal weg gefilterd. De dames verdwenen letterlijk in de schaduw van hun vaders, broers of echtgenoten. Ik denk hierbij aan kleurrijke figuren als Johanna van Boulogne, Margaretha van Frankrijk, Margaretha van Male, Johanna van Brabant, Jacoba van Beieren, Isabella van Portugal, Maria van Bourgondië, Johanna de Waanzinnige of Margaretha van Oostenrijk. Ze zijn voor mij de grootste ontdekking geweest bij het voorbereiden van dit boek.”
Edward De Maesschalck vertelt achtereenvolgens over de laatste hertog van Bourgondië uit het geslacht der Capetingen, Filips de stoute, de stamvader, Jan Zonder vrees, de geweldenaar, Filips de goede, de overwinnaar, Karel de Stoute, de verliezer, Maria van Bourgondië, de erfgename, en de kinderen van Maria, Filips en Margaretha. Stambomen, geraadpleegde literatuur en de index vervolledigen dit hoogst aantrekkelijk, uitermate vlot geschreven boek.
Dit interessant en daarenboven heel onderhoudend boek, gaat over de politieke en maatschappelijke context, over de pracht en praal van het hofleven en over tal van artistieke hoogstandjes. U maakt kennis met het dagelijks leven en komt ook meer te weten over grote, spectaculaire gebeurtenissen zoals de pest, de Honderdjarige Oorlog en de Bourgondische kruistocht. Huwelijken, begrafenissen, toernooien en moordpartijen. Zeker lezen.
De Belgische historicus en programmamaker voor de VRT, Edward De Maesschalck (°1946) uit Leuven, studeerde geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Leuven en aan de École nationale des chartes in Parijs. In 1969 werd hij assistent nieuwe geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Leuven en in 1977 promoveerde hij tot doctor in de wijsbegeerte en letteren aan deze universiteit. Hij bleef tot in 1979 assistent. Hij was vervolgens gedurende meer dan dertig jaar programmamaker bij de VRT en verzorgde onder meer diverse programma’s met historische onderwerpen. Vanaf 1996 was hij programma-adviseur bij Canvas. Daarnaast schreef hij een aantal historische werken en werkte onder meer aan publicaties voor het grote publiek, uitgegeven door de uitgeverij Waanders in Zwolle, zoals “Waar is de tijd in Leuven” en “De 25 dagen van Vlaanderen”. Hij trad ook op als begeleider bij cultuurreizen.
Edward De Maesschalck De Bourgondische vorsten 1315-1530 geïllustreerd 286 bladz. uitg. Davidsfonds