De grote Beethoven heeft naast zijn monumentale sonates, ook een groot aantal kleine en eerder lichtvoetige solowerken voor piano gecomponeerd, korte werken aangeduid als miniaturen of bagatellen. Beethoven noemde ze zelf “Kleinigkeiten”. De bekendste was “Für Elise” woO59 uit ca. 1810.
In ons collectief idee van de piano wordt de naam van Ludwig van Beethoven geassocieerd met de monumentale 32 sonates, die verheven werden tot de status van het ‘Nieuwe Testament’, naast het ‘Oude Testament’ van Bachs Wohltemperierte Clavier. Toch keerde de componist van “Für Elise” in een aanzienlijk lange periode, voortdurend terug naar het genre van de bagatelle, dat hij ‘kleinigheden’ noemde, maar die voor hem veel betekenden. De oudste bekende bagatelle werd gecomponeerd door François Couperin, in boek 2 van zijn Pièces de Clavecin, Ordre 10 in D majeur/d mineur. Het stuk is getiteld “Les Bagatelles”. In deze gelijkaardige, kleine vorm bij uitstek, legde Beethoven de basis voor een bloeiend nieuw genre, de pianominiatuur. En, of ze nu een paar minuten of een paar seconden duren, deze bagatellen zijn meesterwerkjes.
Op de cd staan de Bagatelle in do klein, WoO52, de 11 Bagatelles, op. 119, de 6 Bagatelles, op. 126, de 7 Bagatelles, op. 33 en “Für Elise”, een Bagatelle in la klein, WoO59. De Bagatelle in do klein, WwO 52 (1795), een echt scherzo, zou oorspronkelijk een beweging van de Sonate op. 10/1 in dezelfde toonaard zijn geweest, maar werd uiteindelijk vanwege de lengte geschrapt. De Bagatelles, op. 33, werden gecomponeerd in 1801-1802 en in 1803 uitgegeven door de Weense uitgeverij Kunst-Industrie. De zeven bagatellen waren vrij typerend voor de vroege stijl van Beethoven en hadden veel compositorische kenmerken van de vroege klassieke periode. De 11 Bagatelles, op. 119 werden gecomponeerd tussen 1790 en begin 1820. Eind 1803 had Beethoven al bagatellen nrs. 1 tot en met 5 geschetst (samen met een aantal andere korte pianowerken die hij nooit publiceerde). In 1820 componeerde hij de laatste vijf bagatellen van op. 119, en publiceerde ze als een reeks van vijf in 1821.
Het volgend jaar herzag hij zijn oude bagatelle-schetsen om een nieuwe collectie te maken voor publicatie, en voegde een laatste bagatelle, nr. 6 toe, gecomponeerd eind 1822. Hij stuurde deze vervolgens als een reeks van zes naar Engeland voor publicatie in 1823, samen met nrs. 7 tot en met 11, die nog niet in Engeland waren gepubliceerd. De Engelse uitgeverij drukte alle elf bagatellen samen als één collectie. Sommigen hebben betoogd dat de twee helften van op. 119 – nrs. 1 tot en met 6 en nrs. 7 tot en met 11, het best beschouwd worden als afzonderlijke collecties. Het is echter ook mogelijk dat Beethoven, toen hij eind 1822, nummer 6 componeerde, al van plan was geweest om alle elf stukken naar Engeland te sturen. In dat geval zou nr. 6 niet bedoeld zijn als conclusie voor de eerste vijf, maar als een manier om ze met de laatste vijf te verbinden. De belangrijkste relatie en thematische overeenkomsten tussen nr. 6 en nr. 7 ondersteunen deze hypothese, evenals het feit dat Beethoven in latere correspondentie alleen tevreden was over hoe de bagatelles in Engeland werden gepubliceerd.
Beethovens Bagatelles, op. 126 voor solo piano verschenen laat in zijn carrière, in het jaar 1825. Beethoven droeg ze op aan zijn broer Nikolaus Johann (1776–1848) (foto) en schreef aan zijn uitgever, Schott Music, dat de op. 126 Bagatelles “waarschijnlijk de beste die ik heb geschreven”. Een bagatelle, in het gebruik van Beethoven, is een soort kort karakterstuk. In de voorafgaande opmerkingen bij de editie van de werken merkte Beethoven op de zes bagatellen in volgorde te willen spelen als een enkel werk. In een aantekening noemde Beethoven ze in het manuscript, “Ciclus von Kleinigkeiten”. De bagatellen waren door en door typerend voor de componist en vertoonden affiniteit met de grotere instrumentale werken die tegelijkertijd werden geschreven.
Naast deze 3 reeksen Bagatellen, staat op de cd ook “Für Elise” WoO 59, opgenomen. Het is niet zeker wie “Elise” was. De populairste theorie is dat Beethoven zijn werk oorspronkelijk “Für Therese” getiteld had. Het was de uitgever, Ludwig Nohl (1831-1885), die in 1865 Beethovens handschrift van het tot dan toe volkomen onbekend pianostuk in a-klein, vond in de nalatenschap van de familie Gleichenstein. Een voorvader van deze familie, de amateur cellist, Ignaz von Gleichenstein (1778-1828) (foto), was in de jaren 1807-1810 bevriend geweest met Beethoven. Ignaz was kind aan huis bij de welgestelde familie Malfatti.
Therese Malfatti (1792-1851) (foto) stond op dat moment in het middelpunt van Beethovens aandacht. Van Ludwig Nohl is bewezen dat hij buitengewoon slecht Beethovens handschrift kon ontcijferen. Het is mogelijk dat op het autograaf niet “Für Elise”, maar “Für Therese” heeft gestaan. Een ander verhaal is dat het ging om Elisabeth de Robiano, geboren 1773, en sedert 1799 gehuwd met Charles Pierre le Candèle de Gyseghem (1761-1830), de pianiste, Elise Barensfeld, of dat “Für Elise” gecomponeerd zou zijn voor de sopraan en operazangeres, Elisabeth Röckel (foto) (1793–1883). Zij huwde in 1813 met de componist Johann Nepomuk Hummel (1778-1837), een vriend en muzikale rivaal van Beethoven. Hun eerste kind werd in maart 1814 gedoopt als Maria Eva, in die tijd werd ze in Wenen weliswaar als ‘Elise’ aangesproken. Het koppel verhuisde in 1816 naar Stuttgart en vestigde zich in 1819 in Weimar. Ook na hun verhuizing bleef Ludwig van Beethoven nauwe contacten onderhouden met hen. Tot een relatie kwam het echter nooit, maar Elisabeth Röckel bewaarde tot aan haar overlijden een haarlok en een ganzenveer van Beethoven.
De Russisch-Amerikaanse pianist en dirigent, Vladimir Feltsman (°1952), is één van de veelzijdigste en interessantste musici van deze tijd. Hij studeerde aan de Conservatoria van Moskou en Sint-Petersburg, en won in 1971, de Grand-Prix op de Marguerite Long Internationale Piano Wedstrijd in Parijs. Zijn uitgebreid repertoire omvat muziek van de barok tot 20ste eeuw. Als vaste gastsolist bij toonaangevende symfonieorkesten o.a. in de Verenigde Staten, speelt hij in de meest prestigieuze concertseries en op de belangrijkste muziekfestivals over de hele wereld. Feltsman geeft les aan de Mannes School of Music (in The New School) en aan de State University of New York at New Paltz (Ulster County), waar hij oprichter en directeur is van het Internationaal Zomerfestival, “Piano Summer”.
Beethoven Bagatelles Vladimir Feltsman cd Nimbus NI6399
