De Nederlandse bedrijfsleider en diplomaat Jan Zwartendijk (1896-1976) verstrekte aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Litouwen, duizenden Joden valse papieren, waardoor ze konden ontsnappen aan de Russische en Duitse vervolging.Jan Zwartendijk was in 1939, toen de oorlog uitbrak, directeur van de vestiging van Philips in de toenmalige hoofdstad van Litouwen, Kaunas. Na de Duitse bezetting van Nederland in mei 1940 onthief L.P.J. Decker, de ambassadeur in Riga van de Nederlandse regering in ballingschap, de consul in Kaunas, die met de nazi’s sympathiseerde, uit zijn ambt. Hij vroeg Zwartendijk als plaatsvervangend consul op te treden. Sinds de Duits-Russische deling en bezetting van Polen in augustus 1939 waren veel Poolse Joden naar het neutrale Litouwen gevlucht, maar het was duidelijk dat de Sovjet-Unie Litouwen snel zou inlijven. Dit gebeurde in juli 1940. De Joodse vluchtelingen hadden te vrezen voor vervolging in de Sovjet-Unie en konden nergens heen.Zwartendijk begon daarop visa voor Curaçao te verstrekken aan Joodse vluchtelingen, hoewel eigenlijk de toestemming van de gouverneur van Curaçao nodig was om het eiland te betreden. Hij werkte samen met de Japanse consul, Chiune Sugihara (foto), die vluchtelingen in het bezit van een Curaçao-visum een transitvisum voor Japan verschafte. In het bezit van beide papieren konden de vluchtelingen ook toestemming krijgen de Sovjet-Unie te doorreizen. Ze konden dan de boot nemen van Vladivostok naar Japan. Hoewel de Curaçaose visa geen enkele officiële waarde hadden hebben Zwartendijk en Sugihara op die manier binnen drie weken zo’n 2400 Joodse vluchtelingen uit Litouwen gesluisd. Eenmaal in Japan reisden de meeste vluchtelingen in plaats van naar Curaçao door naar andere landen.Op 3 augustus 1940 werden de ambassades en consulaten in Kaunas in opdracht van de Sovjet-autoriteiten gesloten; Litouwen was inmiddels bij de Sovjet-Unie ingelijfd. Zwartendijk moest toen terugkeren naar Nederland, waar hij tot zijn pensioen voor Philips zou blijven werken.Door onder meer de inzet van Israël, ontving de familie kort na Zwartendijks overlijden, een lijst met 2132 namen van daadwerkelijk door Jan Zwartendijk ontkomen Joden. In 1997 kreeg hij postuum de eretitel Rechtvaardige onder de Volkeren van het Israëlische Jad Wasjem-museum. In Rotterdam werden voor hem in hetzelfde jaar 14 Lindebomen geplant op de Kop van Zuid. In Vilnius is een monument voor Zwartendijk opgericht en in Kaunas hangt een plaquette te zijner gedachtenis tegenover het voormalige consulaat. In 2018 maakte de kunstenares Giny Vos, een kunstwerk. Het kunstwerk is een spiraal van lichtstrepen en komt hoog om de boom te hangen welke voor het voormalige kantoor van Zwartendijk staat.In ‘De rechtvaardigen’ beschrijft Jan Brokken het verhaal van de Nederlandse consul, Jan Zwartendijk. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog ontdekte deze consul in Kaunas (Litouwen) een manier om duizenden uit Polen gevluchte Joden het leven te redden: hij schreef voor hen een visum uit voor Curaçao. Daarmee reisden de Joden met de Trans Siberië Express naar Japan, van waaruit ze zich over de hele wereld verspreidden – vrijwel allen overleefden de oorlog. In korte tijd schreef hij koortsachtig duizenden visa uit. Jan Brokken beschrijft het leven van Jan Zwartendijk en de lotgevallen van veel van de ontkomen Joden in een meeslepend epos, waarin een treffend beeld wordt geschetst van een wanhopige tijd. De rechtvaardigen is een les in moed, in het maken van de juiste keuzes op het juiste moment.Jan Brokken De rechtvaardigen Hoe een Nederlandse consul, duizenden Joden redde 504 bladz. uitg. atlas contact ISBN 9789045036649