Xerxes I, de zoon van Darius de Grote, was van 485 tot 465 v.Chr. tijdens de dynastie van de Achaemeniden, koning van het Perzische Rijk. In 480 v.Chr. probeerde hij de Griekse stadstaten te onderwerpen, maar ondanks de inzet van tienduizenden soldaten, ruim duizend schepen en een superieur ingenieurskorps, liep de operatie op niets uit. Griekenland bleef vrij en dus overleefden er de democratie, filosofie, kunst, wetenschap, rationaliteit en humane waarden, die anders zouden zijn weggespoeld in de vloedgolf van Perzische despotie en oosters obscurantisme.
Dat was althans de 19de-eeuwse visie op het conflict. Wetenschappers hebben dit beeld in de 20ste eeuw aan flarden geschreven maar in de 21ste eeuw is het in allerlei ideologisch getinte boeken opnieuw in omloop gebracht. Historicus Jona Lendering legt in zijn boek uit waarom de 19de-eeuwse visie onzinnig was, vestigt de aandacht op de onbeantwoordbare vragen, en toont aan dat de oudheidkundige disciplines zich vernieuwen. Oudheidkunde is immers een wetenschap.
Jona Lendering vertelt in zijn boek het verhaal van de 2 Perzische Oorlogen van 490 tot 449 v.Chr. tussen de Perzen en de Griekse stadstaten, voornamelijk Athene. In het Oosten woonden arrogante despoten en onderdrukte volkeren, in het Westen leefde de ware vrijheid. Dat de Grieken 2500 jaar geleden de Perzen versloegen, redde de westerse beschaving. “Dit geschiedbeeld”, zo schrijft Lendering, “was in de 20ste eeuw dood en begraven, maar is ten tijde van de Amerikaanse invasie van Irak als een zombie teruggekeerd.” 
Jona Lendering beschrijft niet alleen de Perzische Oorlogen, van de veldslag bij de pas van Thermopylae ten noorden van Athene (foto), tot het keerpunt, nl. de overwinning op de Spartanen onder leiding van Leonidas tijdens de zeeslag tussen Piraeus en Salamis, maar laat ook zien waarom het oud beeld niet klopte, en legt uit waardoor zombiegeschiedbeelden kunnen terugkeren.
“Na Darius’ zesendertigjarige heerschappij was de macht van de koning over de aristocraten nog niet vanzelfsprekend”, zo lezen we. “De nieuwe koning moest opstanden in Egypte (487-485) en Babylonië (484) onderdrukken. In 480 was hij echter sterk genoeg om net als Cyrus, Kambyses en Darius een buitenlandse expeditie te organiseren. Voor Xerxes’ Griekse veldtocht, het onderwerp van dit boek, was de voornaamste bron het verslag van de Griekse onderzoeker, Herodotos van Halikarnassos. Die schreef nl. het voornaamste verslag van Xerxes’ invasie van Griekenland. In zijn 9 boeken Historiën staat waardevolle, historische, aardrijkskundige, etnografische en andere informatie.”
“Voor de Perzen geldt dat ze, net als de Meden, van oorsprong nomaden waren”, zo lezen we verder, “een stamsamenleving, dus. Cyrus onderwierp echter het verstedelijkte Mesopotamië en begon een eigen permanente residentie te bouwen: Pasargadae in Iran, ten noordoosten van de historische stad Persepolis, die in feite bestond uit enkele uit steen gebouwde tenten. Het illustreert dat de Perzen in deze tijd meer sedentair werden. Als heerser van het grootste rijk dat de wereld tot dan toe had gezien, was Cyrus II of Cyrus de Grote bovendien meer dan een traditioneel stamhoofd. Het koningschap paste niet goed bij de stamtradities en dat moet hebben geleid tot spanningen met andere leiders. Zo groeide het Perzische Rijk van een stamsamenleving, waarin verwantschap de belangrijkste vorm van organisatie was, naar een vroege staat.” 
“Nadat Cambyses Egypte had toegevoegd”, zo vervolgt Lendering, “veroverde Darius, de Punjab en het gebied dat in de Oudheid, Thracië heette. De landkaart op p. 14-15 toont het wereldrijk. Tussen 499 en 494/493 onderdrukten zijn generaals een opstand van de Griekse steden in het westen van het huidige Turkije. In 492 voegde generaal Mardonios, Macedonië toe aan de Perzische gewesten en twee jaar later stak een Perzische vloot over naar het Grieks moederland, waar de Perzische troepen de stad Eretria innamen en de bevolking deporteerden. Toen het expeditieleger, gecommandeerd door Artafernes en Datis, zich richtte naar Athene, werd het in de zomer van 490 bij Marathon verslagen. Enkele jaren later overleed koning Darius, in oktober 485 v.Chr., na 36 jaar lang koning te zijn geweest”.
In de eerste twee delen, “Ten oorlog” en “Xerxes’ opmars”, vertelt Lendering over Herodotos, Marathon, de verdeelde Grieken, de Hellespont en Therma, Thessalië en de Griekse plannen. Deel 3 bevat het dagboek van Xerxes in Thessalië, van 8 september tot 1-5 oktober 480, en in deel 4, “De Perzische nederlaag”, vertelt Lendering verder over Xerxes’ aftocht, De zenuwenoorlog, Plataia, Mykale en Eurymedon. Deel 5 “De mythe”, ten slotte, gaat over het ontstaan, het einde en de terugkeer van de mythe, en het dagboek van Xerxes’ veldtocht. Een boeiende, goed onderbouwde vertelling. Warm aanbevolen.
Jona Lendering (°1964) (foto) uit Beneden-Leeuwen in de Nederlandse provincie Gelderland aan de rivier de Waal, is historicus, journalist, reisleider en docent. Hij studeerde aan de Rijksuniversiteit Leiden en de Vrije Universiteit te Amsterdam en beheert Livius.org. Hij is de auteur van o.a. “Vergeten erfenis. Oosterse wortels van de westerse beschaving” (2009) “De klad in de klassieken” (2012), “Het visioen van Constantijn”, (in samenwerking met Vincent Hunink) (2018), en het themaboekje van de Week van de Klassieken 2019, “Wahibre-em-achet en andere Grieken. Landverhuizers in de Oudheid” (2019). Jona Lendring blogt op MainzerBeobachter.com.
Jona Lendering, Xerxes in Griekenland, de mythische oorlog tussen Oost en West 208 bladz. uitg. Omniboek ISBN 9789401916509