Geuren hebben een directe impact op ons gemoed en dringen door tot de diepste lagen van ons (onder)bewustzijn. Deze publicatie gaat over de verbeelding van geur en reuk in de Hollandse en Vlaamse kunst van de 17de eeuw, over de zintuigen, over geuren van het verleden en over de aromatische connotaties van kunstwerken. 
Geur is ongrijpbaar, maar via reuk toch waarneembaar, geurende bloemen en parfums, stinkende grachten en onwelriekende lichaamsluchtjes, nieuwe geuren uit de verre wereld (specerijen, tabak, koffie, thee), ziekmakende geuren, de verdwenen geuren van bleekvelden, oude ambachten en meer.
Valt het leven van de 17de eeuw in geuren te vangen? Wat zien we hiervan terug in de kunstwerken? Hoe zag de (vervlogen) geurenwereld van de 17de eeuw er uit? Wat rook je als je het huis uitliep? Wat was de relatie tussen geur, gezondheid en persoonlijke hygiëne? Tussen geur en religie? Welke geuren bereikten de Republiek vanuit overzeese gebieden? “Vervlogen – geuren in kleuren” gaat over de verbeelding van geur en reuk in de kunst van de 17de eeuw, over geuren van het verleden, over de rol van geuren in verhalen, over de suggestie van geur in kunstwerken en over zintuigelijke waarneming. 
U ruikt en ziet de frisse schone was in een interieur van Pieter de Hooch, zomer- en winterparfums in zilveren 17de-eeuwse pomanders, maar ook de afschuwelijk stinkende, Amsterdamse grachten op een stadgezicht van Jan van der Heyden. Vragen over geur, waarneming en verbeelding met 85 illustraties in kleur en 40 in zwart-wit, vormen hier de leidraad van een zoektocht die een ander perspectief hoopt te bieden op de kunst uit die tijd. De bijzonder interessante teksten zijn o.a. van Ariane van Suchtelen (foto), conservator van het Mauritshuis, en Lizzie Marx van het Rijksmuseum Amsterdam (foto).
Dit boek hoort bij de gelijknamige tentoonstelling in het Mauritshuis, een schitterende en hoogst originele tentoonstelling, met in totaal bijna 50 schilderijen, tekeningen en objecten, over geur. In “Stilleven met bloemen en vruchten” (foto) bv. van Abraham Mignon uit 1670, ligt de suggestie van geur er zó dik bovenop, dat het niet anders kan of de schilder wilde dat de kijker iets moest ruiken. Mignon combineerde nl. een rijke overvloed aan bloemen met overrijp fruit, waarbij mieren en andere insecten, afgekomen zijn op de zoete geur van een opengesneden meloen. 
Pieter de Hoochs interieur met twee vrouwen bij een geopende linnenkast (foto), staat symbool voor de Hollandse huisvrouw, die in de 17de eeuw in heel Europa beroemd was om haar proper (“schoon”) geschrobd huis. Het fris gesteven linnen wordt net in de kast gelegd, de tegelvloer blinkt je tegemoet. We kunnen de intense geur van ‘oosterse’ specerijen bijna ruiken in de goedgevulde kruidenierswinkel (foto) van Willem van Mieris uit 1717. Peper, kruidnagel, foelie, kaneel en nootmuskaat werden nl. door de VOC aangevoerd uit Azië en het Midden-Oosten. De roker (foto) op het schilderij van Adriaen Brouwer (1630), zit onderuit gezakt te genieten van zijn pijpje, hij blaast net de rook uit. Zijn blik is wazig, alsof hij bedwelmd is.
Maar, in de 17de eeuw kon het ook ontzettend stinken. Waterleidingen en riolering waren er nog niet. Buiten de stadsmuren waren er brandende kalkovens en galgenvelden, en binnen de steden was er overlast door stinkende traankokerijen en leerlooierijen. Maar dit alles werd overheerst door de fenomenale stank van de grachten, waar iedereen van alles in kieperde. Het bekend schilderij, “Gezicht op de Oudezijds Voorburgwal”, (foto, detail van de Bierkaai)) van Jan van der Heyden, geeft een kijkje in het toenmalig, stedelijk ‘geurenlandschap’. Aan de brug over de gracht is een houten gebouwtje getimmerd, een ‘privaat’ genoemd, een openbaar toilet, dat rechtstreeks op de gracht loosde. Ernaast veegt een straatveger de paardenmest op een hoop, terwijl vrouwen de was doen in het vuil water.
Er was toen dus reden te over om van alles en nog wat te parfumeren, het lichaam, kleren, accessoires en zelfs allerlei voorwerpen. Men geloofde nl. dat kwalijke geuren, ziekmakend waren en dus bestreden moesten worden. Hoe? Met ziekte-afwerende geuren…Eén van de toeschouwers van “De anatomische les van Willem van der Meer” (foto) van de Delftse schilders, vader en zoon, Michiel en Pieter van Mierevelt uit 1617, draagt een pomander (foto) aan zijn vinger, een met sterke geurstoffen gevulde reuk bol, waarvan er op de tentoonstelling drie in zilver te zien zijn. Het schilderij toont nl. een ontzield lichaam waarvan de onderbuik is open gesneden en waaruit de darmen gehaald zullen worden. De darmen, het bederfelijkste deel van de organen…Om de stank te verdrijven staat op de voorgrond een kaars en een geurpotje. Sommige chirurgijns hebben om dezelfde reden een takje laurier of kruiden in de hand.
Jan Lievens schilderde in 1631, “De opwekking van Lazarus” (foto). Martha, de zus van Lazarus, en Jezus, staan aan het graf, waaruit Lazarus zijn handen juist omhoog heft. Omdat hij volgens het verhaal al vier dagen geleden overleden was, slaat de lijklucht de aanwezigen tegemoet. In de tentoonstelling valt ook écht wat te ruiken. Met dispensers kan de bezoeker verschillende geuren uit de kunst opsnuiven, zowel geurig als stinkend. Niet te missen!
Tentoonstelling van 11 februari t/m 6 juni 2021 in het Mauritshuis in Den Haag.
Vervlogen geuren in kleuren 128 bladz. geïllustreerd uitg. Waanders Zwolle ISBN 9789462623231