“Josquin the Undead, Laments, deplorations and dances of death”, door Graindelavoix o.l.v. Björn Schmelzer, op het label Glossa. Magistraal! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

In 1521, 500 jaar geleden, overleed Josquin des Prez. Al tijdens zijn leven was hij een ster en zijn imago werd na zijn overlijden alleen maar groter. Op hun nieuwe cd staan intense, melancholische vijf- en zesstemmige chansons uit de late periode van Josquin met elk een eigen en aparte klankwereld aan intensiteit en emoties. De zeven fantastische, gedreven, haast militante zangers, onder leiding van Björn Schmelzer, worden geruggesteund door de aanstekelijk, getokkelde snaren van Philippe Malfeyt, cister en Lukas Henning, luit.Graindelavoix is een in 1999, opgericht, Antwerps internationaal kunstenaarscollectief, geleid door Björn Schmelzer (°1975). ‘Met de korrel op de stem’, of ‘met het grein in de keel’, is “grain” als het bot in de keel van oude en nieuwe repertoires. Björn Schmelzer en Graindelavoix presenteren hier met een geheel nieuwe klank, hun geheel eigen visie op de 500^ste sterfdag van Josquin des Prez. In de overtuiging dat deze laatste in zijn late jaren werken maakte in het bewustzijn van zijn eigen dood, worden hier composities gepresenteerd uit Tielman Susato’s Antwerpse druk, gepubliceerd 24 jaar na het overlijden van de componist. Met een volledig mannelijk vocaal ensemble en subtiele, getokkelde, instrumentale begeleiding, doorbreekt Graindelavoix eens te meer alle conventies, en presenteert het hier alweer een grensverleggende interpretatie van een deels bekend repertoire. De composities van Josquin worden aangevuld met drie klaagliederen over zijn dood van Gombert, Vinders en Appenzeller.Naast chansons van Josquin des Prez (foto), staat er op de cd werk van Nicolas Gombert (1495-1560), verbonden aan de hofkapel van keizer Karel V en werkzaam in Doornik, Hieronymus Vinders (periode 1510-1550), zangmeester aan de Sint-Janskerk in Gent, Benedectus Appenzeller (1485-1558), zangmeester aan de hofkapel van landvoogdes Maria van Hongarije en koormeester aan de collegiale Sint-Goedelekerk, en Jean Le Brun, een baszanger in de vroege 16de eeuw, van de hofkapel van koning Lodewijk XII van Frankrijk (1498-1515). De hier opgenomen chansons behoren alle tot het chansonboek (“Septiesme livre”) met 24 chansons en 3 elegies, uit 1545, van Tielman Susato (ca. 1510/1515 – ca. 1570). De volledige titel van deze uitgave luidde, “Le septièsme livre contenant Vingt & quatre chan-sons a cincq et a six parties, Composees par feu de bonne memoire & tresex-cellent rn musicque Josquin des pres, avecq trois Epitaphes dudict Iosquin,composez par divers aucteurs. Nouvellement Imprime en Anvers lan de Grace Mille Cincq Cent XLV./ SUPERIUS. Imprime En Anvers Par Tylman Susato. Imprimeuret Correcteur dd Musicque. Demeurant audict Anvers auprez de la Nouvelle Bourse. En la rue des Douze Moys Avecq Grace & Previlege De Limperiale Majeste.”Rond 1543 begon Tielman Susato nl. in Antwerpen, met wat waarschijnlijk de eerste gespecialiseerde muziekdrukkerij in de Lage Landen was. Tot dan was de druk van meerstemmige muziek voornamelijk een Italiaanse, Franse en Duitse aangelegenheid. Kort daarop begonnen ook Petrus Phalesius (in Leuven), Jan Bellerus, Christoffel Plantijn en Jan de Laet, meerstemmige muziek te drukken in Antwerpen en vanaf dan telden de Nederlanden internationaal mee in de muziekdrukkunst. Susato publiceerde verschillende bloemlezingen met chansons, missen en motetten van vooral Nederlandse polyfonisten als Josquin des Prez, Orlandus Lassus, Cypriano de Rore, Adriaan Willaert, Thomas Crecquillon en van de Franse componist, Clement Janequin. In 1551 publiceerde hij bv. drie “musyck boexkens” met meerstemmige Nederlandstalige liederen op muziek van diverse componisten, en in 1556-1557, 4 bundels met driestemmige “Souterliedekens” van Jacobus Clemens non Papa (1556-1557).De cd begint en eindigt met “Musae Jovis ter maximi” van Gombert (foto) en Appenzeller. Nicolas Gombert componeerde Musae Jovis in de Frygische modus. Gombert was misschien tien jaar jonger dan Appenzeller, geboren in het begin tot het midden van de jaren 1490, en zijn zesstemmig klaagzang lijkt in de stijl van de jaren 1530, toen de meeste van zijn werken verschenen, in plaats van uit Josquins overlijdensjaar, 1521. Net als Appenzeller bevatte het archaïsche elementen, in het bijzonder eentje dat onmiskenbaar naar Josquin verwees, nl. de tenor op ‘Circumdederunt me gemitus mortis, verschijnt, in de lange noten van de oude cantus firmus, maar wordt hier op één noot getransponeerd, beginnend op E in plaats van F, conform de Frygische modus. Aangezien Josquins “Nymphes des bois, Déploration sur la mort de Jean Ockeghem” (Track 10), zelf een klaagzang voor de ca 20 jaar oudere componist/polyfonist, Johannes Ockegem (1420-1497), precies deze procedure toepaste op de laatste tekst’ Requiescat in pace, is de bedoeling duidelijk. De relatieve zeldzaamheid waarmee Gombert de cantus firmus-techniek in zijn motet toepaste, onderstreepte de betekenis er van.“Nymphen van de wouden, godinnen van de rivieren geleerde zangers van alle landen, verandert uw heldere, trotse stemmen in snijdende kreten en klaagzangen, want Atropos, de verschrikkelijke satraap, heeft uw Ockeghem in haar val gestrikt, ware schatbewaarder en kopstuk van de muziek, geleerd, elegant van verschijning en niet log; hoe jammerlijk, dat de aarde hem bedekt. Trekt uw rouwgewaad aan, Josquin, La Rue, Brumel, Compère, en weent uw goede vader verloren. Mogen zij in vrede rusten. Amen.”De 7 zangers zijn Andrew Hallock (alto), Albert Riera, Andrés Miravete, Marius Peterson en Adrian Sîrbu (tenor), Tomàs Maxé (alto/bas), en Arnout Malfliet (bas). De opname vond plaats in de Fondazione Spinola Banna per l’Arte (foto’s) in het Italiaanse Poirino (Turijn/regio Piëmont), o.l.v. Alexandre Fostier en Eugénie De Mey.Tracklist: