“Purcell, Fantazias” door Chelys Consort of Viols, op het label BIS. Subliem! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

De Canzone per sonare, samen met de ontwikkeling van nieuwe harmonische en ritmische parameters in de dansmuziek, en de contrapuntische complexiteit van polyfone werken (Fantasies, In nomines, Tientos, Canzoni, etc.), vonden in het homogeen ensemble van het gamba consort, hét ideaal middel om de beste kamermuziek te produceren, waardoor alle stemmen een harmonieus evenwicht bereikten zonder dat één van hen de andere domineerde. Deze cd verschijnt op 7 januari.De viola da gamba, viol in het Engels, die haar oorsprong had in de vihuela de arco, kreeg zijn huidige vorm in de 16de eeuw en werd sindsdien overal in Europa bespeeld. Met name in Engeland waren in de 16de– en 17de eeuw, gamba consorts erg populair. Het was het begin van een nieuw tijdperk van Europese beschaving, klaar om de oude Middeleeuwen achter zich te laten en die, dankzij de herontdekking van de oude Griekse beschaving, een nieuwe wereld begon te vormen vol idealen, hoop, schoonheid en creativiteit, van ontdekkingen en conflicten, zowel wijsheid als fanatisme, maar die de mens in het middelpunt van het leven stelde. Het was in die tijd dat een nieuw strijkinstrument werd geboren: de viola da gamba, viola d’arco of vihuela de arco, die ter ere van het nieuw tijdperk ook de ‘renaissance-altviool’ werd genoemd. Net als de renaissance-luit had dit nieuw instrument 6 snaren die in kwarten waren gestemd, met een grote terts in het midden, en zeven fretten, die de vijfde in halve tonen verdeelden, waardoor elke toon zijn natuurlijke resonantie kon behouden. De andere belangrijke nieuwigheid in de creatie van het nieuw instrument was dat het werd gemaakt om de menselijke stem na te bootsen, meer bepaald, de sopraan, alt, tenor en bas. En zo werd het consort geboren, een van de fundamentele instrumentale ensembles van de renaissance en vroege barokke kamermuziek uit de 17de eeuw.Particuliere en sociale muziekpraktijken waarbij deze instrumenten werden gebruikt, verspreidden zich snel onder de burgerij en aan de hoven van de meeste Europese landen als Italië, Frankrijk, Vlaanderen, Castilië, Aragon en Catalonië, Duitsland en Engeland onder koningin Elizabeth I en koning James I. Engeland was de thuisbasis van de creatiefste componisten voor de gamba, onder wie Christopher Tye, William Byrd, Thomas Tallis, John Dowland, John Jenkins, William Lawes, en Henry Purcell. En tegelijkertijd was het in Engeland dat de viola da gamba en het gamba consort van het midden van de 16de– tot het midden van de 17de eeuw, tot bloei kwamen.Als een gast die was uitgenodigd om te lunchen of te dineren in bepaalde aristocratische en burgerlijke kringen in Groot-Brittannië geen gamba speelde, werd dit als een sociale mislukking beschouwd, omdat gasten na de maaltijd, uitgenodigd werden om een van de partijen te spelen in consort songs, dansen, in Nomines of in fantasieën, als afsluiter van het avondamusement. Deze “gouden eeuw” van het gamba consort, werd aan het einde van de 17de eeuw afgesloten met de Fantasias for the Viols, van de toen 21-jarige Henry Purcell, gecomponeerd in 1680, voor consorts van 4, 5, 6 tot 7 gamba’s.Op 20-jarige leeftijd componeerde Henry Purcell zijn 14 Fantasias en twee “In Nomines” in een handschrift met de titel “The Works of Hen; Purcell, 1680 na Chr”. Ondanks zijn jeugdige leeftijd, maakte Purcell al indruk als componist, hij schreef muziek voor de Londense theaters en bekleedde functies in Westminster Abbey en aan het hof. Maar in tegenstelling tot zijn werken voor theater en kerk, die bedoeld waren voor specifieke gelegenheden, is er weinig bekend over de impuls achter zijn fantasieën.Gecomponeerd voor tussen de drie en zeven stemmen, waren ze een bewust anachronistische distillatie van een oude stijl in een tijd waarin de overheersende smaak was voor een meer moderne klank met op dans gebaseerde muziek met levendige ritmes en neuriënde deuntjes. Het is niet eens duidelijk voor wat voor soort ensemble ze bedoeld waren: gezien de associatie met oudere muziek zou je kunnen veronderstellen dat Purcell gamba’s in gedachten had, maar de verdeling van de partijen komt niet altijd overeen met de standaardmaten van de gamba consort – en evenmin die van het gamba consort. Zijn de fantasieën trouwens ooit echt uitgevoerd? Geen van deze vragen heeft een bevredigend antwoord, en in dit opzicht lijken Purcells Fantasia’s, vanwege hun kwaliteit en inventiviteit, maar ook vanwege de mysteries die ze omringen, op Bachs Die Kunst der Fuga. De collectie wordt hier uitgevoerd door Chelys Consort of Viols, als vervolg op drie eerder uitgebrachte opnames met de muziek van Michael East, John Dowland en Christopher Simpson (BIS).Chelys Consort of Viols heeft een reputatie opgebouwd vanwege de kwaliteit van hun samenspel en hun trouwe maar frisse interpretaties van het gamba consortrepertoire. De leden van Chelys zijn leidende exponenten van de gamba, vooral als consortinstrument, en spelen op gamba’s die volledig in darm zijn bespannen, wat de groep een bijzonder onderscheidende klank geeft. Ze werken vaak samen met andere instrumentalisten en zangers en hebben ook muziek voor hen laten schrijven door bv. de bekroonde componist Jill Jarman. De groep ontleent zijn naam aan een oud Grieks woord dat verwijst naar een gebogen lier, die naar verluidt is uitgevonden door de god Hermes, en gebruikt werd door de beroemde Engelse violist Christopher Simpson op de titelpagina van zijn verhandeling “The Division Viol” uit 1665. Het was dan ook bijzonder toepasselijk dat de veelgeprezen debuut cd van de groep, uitgebracht door BIS in 2015, de wereldpremière-opname was van “Simpson’s Airs” voor twee treble’s en twee bassen.Chelys treedt op in het Verenigd Koninkrijk en internationaal en heeft live uitgezonden op BBC Radio 3. De leden zijn ook actief in de wereld van oude muziek en spelen met ensembles zoals het Rose Consort of Viols, het Orchestra of the Age of Enlightenment en Fretwork. Ze zijn tevens docenten en delen hun passie voor gamba’s op cursussen in het Verenigd Koninkrijk en in het buitenland, waaronder bij de Benslow Trust, NORVIS, Dartington en de Irish Recorder and Viol Summer School, naast het coachen van gambaconsorts van scholen, universiteiten en muziekcolleges.