De acht volumes Lieder ohne worte, geschreven tussen 1829 en 1845, elk bestaande uit zes ‘liederen’, werden gedurende het hele leven van Mendelssohn in verschillende periodes geschreven en afzonderlijk gepubliceerd.De stukken liggen binnen het bereik van pianisten van verschillende niveaus en dit heeft ongetwijfeld bijgedragen aan hun populariteit. Deze populariteit heeft er echter toe geleid dat veel critici hun muzikale waarde onderschatten. Het eerste deel werd door Novello in 1832 in Londen gepubliceerd als “Original Melodies for the Pianoforte”, maar de latere delen hadden als titel, “Songs Without Words”. Mendelssohn componeerde ook andere liederen zonder woorden die niet in volumes werden verzameld en pas veel later werden gepubliceerd. De titels van bepaalde van de liederen zijn door Mendelssohn zelf gegeven. Andere fantasievolle titels werden later door uitgevers aan bepaalde stukken gegeven. Deze hebben geen autoriteit en weerspiegelen geen enkele intentie van de componist. De naam ‘Venetiaans Gondel Lied’ (op. 19 nr. 6) bv. is origineel. De populaire namen ‘Jägerlied’ voor op. 19 nr. 3 en ‘Spinnerlied’ voor op. 67 nr. 4 komen daarentegen niet van de componist.De werken maakten deel uit van de romantische traditie van het componeren van korte lyrische stukken voor piano, hoewel het specifiek concept van ‘Lieder ohne Worte’, nieuw was. Mendelssohns zus Fanny (foto) componeerde ook een aantal vergelijkbare stukken en, volgens sommige muziekhistorici, heeft ze het concept zelfs mogelijk bedacht of toch ten minste geïnspireerd. De titel ‘Lied ohne worte’ lijkt daarentegen wel Mendelssohns eigen uitvinding te zijn geweest. In 1828 schreef Fanny in een brief “Mijn verjaardag werd heel mooi gevierd. Felix heeft me een ‘lied zonder woorden’ gegeven voor mijn album (hij heeft de laatste tijd verschillende mooie geschreven)”.

De directe voorlopers van de liederen zonder woorden waren de vocale studies van Ludwig Berger (1777-1839) (foto), piano- en compositieleraar van de broers Mendelssohn, en Ignaz Moscheles (1794-1870) (foto), een trouwe oudere vriend en collega. Felix Mendelssohn Bartholdy’s oeuvre bevat verschillende liederen zonder woorden voor piano solo die niet in de collecties zijn opgenomen, evenals een lied zonder woorden voor cello en piano. Zijn zus Fanny Hensel componeerde een lied zonder woorden in de vorm van een duet voor tenor en sopraan.De muzikale kenmerken van Mendelssohns liederen zonder woorden zijn onder meer de verhalende toon en muzikale taalvaardigheid, en mooie, lyrische melodieën in een eenvoudige vorm. In de meeste gevallen klinken vocale melodieën door middel van continue begeleidende formules, maar de verfijnde figuraties brengen sommige dicht bij virtuoze concertetudes. Akkoordenpassages komen minder vaak voor. De vorm volgt meestal de driedelige liedvorm, waarbij (in tegenstelling tot veel andere karakterstukken uit de 19de eeuw), tussen de delen nauwelijks een contrasteffect werd gezocht. In sommige stukken loopt de melodie door van het begin tot het einde. Andere beginnen en eindigen dan weer met de begeleidende partij, een derde type heeft korte preludes en postludes, zogenaamde ‘preludes’ en ‘appendices’. Maar, hoe dan ook, het poëtisch idee heeft altijd voorrang op thematische ontwikkelingen.

Het opnemen van de complete Lieder of Romances voor piano solo van Mendelssohn, is met meer dan twee uur muziek, een uitdaging voor een pianist. Het doel van Mendelssohn was om klavierstukken te componeren, vergelijkbaar met de liederen voor stem en piano van Schubert of Schumann. Hij wou het instrument net zo laten zingen in lyrische stukken als zij deden in hun liederen om zodoende een nieuw genre te creëren, dat in de tweede helft van de 19de eeuw een groot succes zou worden.De pianopartij is daarom tegelijkertijd zowel drager van de melodie als begeleidingsinstrument, waarbij de twee functies altijd innig gemengd zijn. Hier wordt met de tien vingers gezongen, hier is de uitvoerder dichter, hier moet de pianist(e) een verhaal vertellen. Er zijn in totaal acht volumes. Het zijn geen 48 kleine stukjes die op elkaar lijken, maar pianocomposities met elk een eigen identiteit en suggestieve uitstraling. Uit deze schat aan inspiratie straalt een diep positief gevoel, bestaande uit enthousiasme en voldaan geluk, maar ook eenvoudige, bescheiden schoonheid. Ze geven een impuls van levenslust, ook al bevat het alle kenmerken van de Duitse romantiek, die zo vaak gekenmerkt was door eenzaamheid en emotionele pijn.De zes nummers uit de eerste collectie werden rond 1829/1830 gecomponeerd. De eerste, Engelse editie (Londen 1832), onder toezicht van Ignaz Moscheles, had als titel, Original Melodies for the Piano-Forte, Music composed by Felix Mendelssohn Bartholdy”. De eerste Franse editie (“Romances sans paroles”, Parijs, ongedateerd) en de eerste, Duitse editie (Bonn 1833), brachten vervolgens de definitieve titel en het opusnummer 19. Omdat de liederen op. 19 voor zang en piano en de liederen zonder woorden op. 19 voor piano hetzelfde opusnummer hebben, worden de eerste ook ‘op. 19a ‘, de laatste’ op. 19b ‘ genummerd. In de Mendelssohn-catalogus staan deze twee cycli onder de samenvattende nummers MWV SD 6 en MWV SD 5. De zes stukken van de laatste collectie, werden rond 1843-1845 gecomponeerd en door Mendelssohn zelf uitgegeven. De eerste editie (Bonn 1845) werd opgedragen aan Sophie Rosen, de verloofde van de in Londen wonende diplomaat en Mendelssohns goede vriend, Carl Klingemann (foto).Peter Donohoe werd in 1953 geboren in Manchester. Hij studeerde aan de Chetham’s School of Music (Chets), studeerde af bij Alexander Goehr aan de Leeds University, en ging aan het Royal Northern College of Music bij Derek Wyndham studeren. Vervolgens ging hij zich nog vervolmaken in Parijs bij Olivier Messiaen en Yvonne Loriod. Hij wordt geprezen als een van de belangrijkste pianisten van onze tijd, voor zijn muzikaliteit, stilistische veelzijdigheid en indrukwekkende techniek. Hij was gedurende enige tijd zelfs als percussionist werkzaam bij het City of Birmingham Symphony Orchestra en heeft met hen in 1974 als pianist de Orgelsymfonie van Saint-Saëns uitgevoerd. Als pianist trok hij de aandacht van het publiek toen hij in 1982 met Vladimir Ovchinnikov (°1958) in Moskou de 2de prijs deelde op de Internationale Tsjaikofski wedstrijd. Er werd dat jaar geen eerste prijs uitgereikt. Ovchinnikov won in 1987 dan ook nog eens de eerste prijs op de Leeds International Pianoforte Competition en werd in 2005 Narodny artist Rossiiskoi Federatii (Kunstenaar van het volk).Donohoe speelde met het Dresdens Filharmonisch Orkest, het BBC Philharmonic Concert Orchestra, het Cape Town Philharmonic Orchestra, de St Petersburg Philharmonia, het RTE National Symphony Orchestra en Belarusian State Symphony Orchestra, en met het City of Birmingham Symphony Orchestra. Hij is ook een veel gevraagd jurylid voor internationale wedstrijden. Hij is lid geweest van de jury van het Internationaal Tsjaikofski Piano Concours in Moskou (2011 en 2015), de Busoni International Competition in Bolzano, (2012), de Koningin Elisabethwedstrijd in Brussel (2016), de George Enescu Competition in Boekarest (2016), de Hong Kong International Piano Competition (2016), en de Ricardo Viñes International Competition in Lleida in Spanje.

Mendelssohn Songs without Words Volume 1. (Lieder ohne Worte) Peter Donohoe, piano cd Chandos CHAN 20252