Iedereen die er ook maar een beetje toe deed, heeft met Constantijn Huygens in zijn rol als diplomaat, intellectueel of familieman, gecorrespondeerd. Dit boek bevat achtendertig brieven over uiteenlopende onderwerpen, van poëzie, muziek, schilderkunst, architectuur tot exacte wetenschap, naast brieven over Huygens’ privéleven, als student, leerling-diplomaat, echtgenoot en vader. Deze uitgave begeleidt de gelijknamige tentoonstelling in Huygens’ Hofwijck en Swaensteyn in Voorburg.
Constantijn Huygens (1596-1687) behoorde tot de grote namen van de 17de eeuw. Als een echte homo universalis was hij een van de meest uitgesproken persoonlijkheden van de Hollandse 17de eeuw. De meeste mensen kennen hem nog als een virtuoos dichter, Huygens was daarenboven trouwens ook een talentvol componist en kunstkenner, maar tijdens zijn leven was hij vooral bekend als secretaris van de stadhouders Frederik Hendrik (1584-1647) en Willem II (1626-1650), en eerste raad en rekenmeester van prins Willem III (1650-1702). Vanaf juni 1625 tot aan Frederik Hendriks overlijden in 1647, was Constantijn Huygens zijn secretaris. Dankzij zijn verslagen en dagboek is over Frederik Hendrik veel bekend. Tot 1650, was Huygens eerst nog 3 jaar in dienst van de zoon van Frederik Hendrik, Willem II, stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Gelre en Zutphen, Groningen en Drenthe, en vanaf 1672, van diens zoon, Willem III.
Constantijn Huygens moet tijdens zijn lang leven ruim 70.000 brieven hebben geschreven, en er evenveel hebben ontvangen, zo berekende hij ooit zelf. De kern daarvan, bestaande uit ruim 9.000 brieven uit zijn particuliere correspondentie, is sinds kort volledig te raadplegen via de database Huygens’ Briefwisseling Online. Daaruit komt een man naar voren die als secretaris, raad en rekenmeester, drie prinsen van Oranje diende.
De collectie brieven werd in 1823, in het openbaar geveild en raakte verspreid. Van zijn hele correspondentie zijn nu ruim negenduizend brieven bekend. De in deze uitgave uitgekozen brieven, zijn door enthousiaste experts van informatieve inleidingen en moderne vertalingen voorzien, die het veelzijdig leven van Constantijn Huygens illustreren. Tussen de duizenden brieven die Huygens schreef en ontving zijn er geen bewaard gebleven van of aan zijn vrouw Susanna van Baerle. In chronologische volgorde, maakt u Huygens mee als zoon, student, dichter, leerling-diplomaat, secretaris van de stadhouder, echtgenoot, vader, vriend, geleerde, musicus, kunstkenner, diplomaat, vertrouwenspersoon van de Oranjes en tot slot als oude man.
Vanaf 31 augustus 2022, organiseert Huygens’ Hofwijck in samenwerking met het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en Huygens’ Swaensteyn, de tentoonstelling “Constantijn Huygens. Een leven in brieven”. De oudste brief dateert uit 1616 – Huygens schreef hem als student in Leiden aan zijn vader. De jongste brief die is opgenomen, uit 1681, betreft een verzoek aan stadhouder Willem III. Brief na brief volgen we Huygens’ leven en lezen we bijvoorbeeld dat zijn broer Maurits hem moed inspreekt, Jacob Jordaens hem zijn ontwerp voor het schilderij “De triomf van Frederik Hendrik” voorlegt, of dat de Antwerpse Joannes Couchet hem meldt dat zijn klavecimbel klaar is. Daarnaast ontdekt u o.a. de brief van Constantijn Huygens aan Anna Roemers Visscher, (7 maart 1619), van Susanna Hoefnagel aan Constantijn Huygens, (15 oktober 1622), van Maurits Huygens aan Constantijn Huygens, (29 december 1622), van Susanna van Baerle aan Pieter Cornelisz Hooft, (10 augustus 1627) en van Johan Maurits van Nassau-Siegen aan Constantijn Huygens, (9 mei 1640). Zo komt Constantijn Huygens in zijn brieven weer tot leven.
Het is voor het eerst dat een tentoonstelling exclusief zal worden gewijd aan Huygens’ briefwisseling. In veertig brieven, van en aan Huygens, ontmoet u als bezoeker o.a. beroemdheden als de filosoof René Descartes, de ‘eerste’ geleerde vrouw Anna Maria van Schurman, de dichter P.C. Hooft, de architect Pieter Post, de schilder Jacob Jordaens, Huygens’ buurman Johan Maurits van Nassau-Siegen, de dichter en politicus Jacob Cats, de predikant Johannes Uyttenbogaert. De veelzijdigheid van de lijst met correspondenten vertaalt zich in een breed palet aan onderwerpen waaronder schilderkunst, muziek, politiek en wetenschap. Maar ook Constantijns familieleven en vanzelfsprekend zijn band met de Oranjes komen aan bod. Met Amalia van Solms wisselde hij trouwens meer brieven uit dan met wie dan ook.
‘Blijvende liefde voor de muziek tot de dood’ (‘l’amytié constante pour la musique jusque à la mort’). Met die woorden eindigde bv. Béatrix de Cusance, hertogin van Lotharingen, haar brief aan Constantijn Huygens, waarbij ze hem een gouden klavecimbelhamer, oftewel een stemsleutel, schonk. In navolging van de Orde van de Vereniging van de Vrolijkheid (l’Ordre de l’Union de la Joye), opgericht door de zusjes Amalia (Amélie) Margaretha en Anna Trajectina (Treesje) van Brederode, richtte Béatrix nl. haar eigen orde op, l’Ordre du Marteau de Clavecin, oftewel de Orde van de Klavecimbelhamer.
Constantijn, recent van knecht tot ridder bevorderd in de Orde van de Vereniging van de Vrolijkheid, had Béatrix over die Orde verteld. Het speet hem dat zij niet de grootmeesteres van deze Orde was, omdat hij niemand kende die beter in staat was om de voorschriften te handhaven. Hierop liet Béatrix Constantijn met een brief, een gouden klavecimbelhamer bezorgen. Een ander exemplaar was bedoeld voor Maria de Casembroot, eveneens een muziekvriendin. Ook benoemde Béatrix, Constantijn tot lid van haar eigen Orde van de Klavecimbelhamer. Als dank hiervoor zond hij haar een lofdicht gedateerd op 30 juli 1653, getiteld ‘À Madame de Lorraine sur son Ordre du Marteau de Clavecin. Raillerie’. In dit gedicht, waarin muziekmetaforen een grote rol spelen, gaf hij er voor het eerst blijk van, hoezeer hij werd gekweld door zijn liefde voor Béatrix.
Iedere originele brief wordt in de tentoonstelling gepresenteerd in combinatie met een of meer objecten die verband houden met die brief. Zo gaat het schrijven van Béatrix de Cusance, vergezeld van haar levensgroot portret door Anthonie van Dijck én haar geconserveerd hart in een loden kistje. Maar ook zien we de bemoeienis van Huygens met altaarstenen van de Germaanse godin Nehallenia, het portret van Amalia, dat tot voor kort, nog de nok van de Oranjezaal in Huis ten Bosch sierde, en tot nu toe onbekende portretten van Constantijn en Christiaan Huygens, en van Johan Maurits van Nassau-Siegen. Door die combinatie van brieven en bijbehorende objecten, ontstaat in veertig vensters, een rijk geschakeerd en fascinerend beeld van het leven en werk van Huygens. De originele brieven en de objecten zijn afkomstig uit musea in Nederland, Duitsland, België en Frankrijk en worden nagenoeg allemaal voor het eerst aan het publiek getoond. Koninklijke Verzamelingen Den Haag stelde zeer ruimhartig bruiklenen beschikbaar, terwijl ook de KB, nationale bibliotheek van Nederland, de Universiteitsbibliotheek Leiden, het Nationaal Archief en het Rijksmuseum, prominent vertegenwoordigd zijn.
Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamig, rijk in kleur geïllustreerd boek, samengesteld door Ineke Huysman en Ad Leerintveld, gastconservatoren van de tentoonstelling. Meer dan dertig deskundigen belichten in het boek de in hedendaags Nederlands vertaalde brieven en plaatsen ze in hun historische context. Die heel interessante bijdragen zijn van Nadine Akkerman, Pieta van Beek, Geeske Bisschop, Frans Blom, Erik-Jan Bos, Inge Broekman, Robin Buning, Stan Bussen, Quentin Buvelot, Lieke van Deinsen, Timothy De Paepe, Maurits Ebben, Ed de Heer, Ineke Huysman, Anne Jacobs, Eric Jorink, Eric Ketelaar, Luuc Kooijmans, Johan Koppenol, Margriet Lacy, Ad Leerintveld, Krista van Loon, Tineke ter Meer, Henk Nellen, Koen Ottenheym, Luc Panhuysen, Roosje Peeters, Peter van der Ploeg, Dries Raeymaekers, Rudolf Rasch, Ton van Strien, Gillis Tak Labrijn, Jean-Marc van Tol, Katlijne Van der Stighelen, Jeroen Vandommele en Lea van der Vinde.
Huygens’ Hofwijck heeft studenten van de Gerrit Rietveld Academie uitgenodigd om zich te laten inspireren door Constantijn Huygens en zijn wereld, en om met de ogen van nu naar dit historisch verschijnsel te kijken. Onder de titel, “Rietveld confronts Huygens”, worden deze kunstwerken flankerend aan de brievententoonstelling getoond. De gratis begeleidende brochure van dit deel van de tentoonstelling is vormgegeven door studenten van de afdeling Grafisch Ontwerpen van de Rietveld Academie. De tentoonstelling is een initiatief van Ineke Huysman en Ad Leerintveld. Ineke Huysman is bij het Huygens ING verantwoordelijk voor het digitaliseringsproject van de correspondentie van Constantijn Huygens, en thans ook van Johan de Witt, en Ad Leerintveld, een eminent Huygensdeskundige, was tot aan zijn pensionering, conservator bij de Koninklijke Bibliotheek.
De tentoonstelling Constantijn Huygens. Een leven in brieven vindt plaats op Huygens’ Hofwijck en in Huygens’ Swaensteyn in Voorburg, van 31 augustus t/m 4 december 2022.
Constantijn Huygens Een leven in brieven 344 bladz. uitgeverij Catullus EAN 9789492409577