In 1946 verscheen het essay “De schuldvraag”, waarin de Duits-Zwitserse psychiater en filosoof, Karl Jaspers, de Duitse lezers confronteerde met de misdaden van het nationaalsocialistisch regime. Kon men spreken van een collectieve schuld, en wat betekende dat voor individuele schuld?Karl Jaspers (1883-1969) geldt als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de existentiefilosofie. Zijn denken was sterk beïnvloed door Kant, Kierkegaard en Nietzsche. Jaspers’ communicatieve opvatting van existentie, gebaseerd op solidariteit en pluraliteit, heeft veel invloed gehad op zijn leerlinge, Hannah Arendt. Na voltooiing van zijn geneeskundestudie werkte Jaspers enige tijd als psychiater. In 1913 publiceerde hij zijn “Allgemeine Psychopathologie”, een invloedrijk werk dat mede de basis legde voor modern psychopathologisch onderzoek. In 1921 werd hij professor filosofie in Heidelberg. Vanaf 1948 doceerde Jaspers filosofie aan de universiteit van Bazel, waar hij tot zijn overlijden in 1969, werkzaam bleef. In zijn “Vom Ursprung und Ziel der Geschichte” (1949), bedacht hij de term, “Achsenzeit”, axiale periode of spiltijdperk, de periode van 800 v.Chr. tot 200 v.Chr. waarin door vernieuwingen in religie en filosofie, binnen het levensbeschouwelijk denken, radicale culturele veranderingen plaatsvonden.

Jaspers had zich openlijk verzet tegen de eugenetica en de rassentheorieën van de nazi’s. Kort na de oorlog, stelde hij dan ook de gruwelijke misdaden van het nationaalsocialistisch regime aan de orde. Hij baseerde zijn essay, “Die Schuldfrage”, een ware zoektocht naar waarheid, op een reeks colleges over de geestelijke situatie in Duitsland, die in het wintersemester van 1945-1946, aan de Universiteit van Heidelberg werden gegeven. Het essay werd uitgegeven in 1946 en de Engelse vertaling, getiteld “The Question of German Guilt”, volgde in 1947.

Jaspers betoogde dat het concept van collectieve schuld, de discussie zozeer naar een abstract niveau trok, dat het niet meer mogelijk was de schuldvraag op een eerlijke manier te beoordelen. Hij stelde hier vier concepten van schuld tegenover: criminele schuld als gevolg van schendingen van de wet, politieke schuld van staatslieden, waarvoor de burger medeverantwoordelijk is, morele schuld, die voortkomt uit psychologische verschijnselen zoals zelfbedrog, en metafysische schuld, die ieder mens medeverantwoordelijk maakt voor het kwaad en het onrecht in de wereld. Om het begrip morele schuld niet te veel uit te breiden, sprak Jaspers ook van metafysische schuld, daar waar de “solidariteit met de mens als mens” verloren gaat, “als ik overleef waar de ander wordt gedood”.

De uitgave van Boom is voorzien van een Inleiding door Frits Boterman en nawoord van Jannah Loontjens. Historicus Frits Boterman schetst de historische context waarin Jaspers’ boek verscheen. In haar nawoord onderzoekt filosofe Jannah Loontjens wat we vandaag de dag kunnen leren van De schuldvraag. Jaspers’ schuldconcepten zijn immers niet alleen van toepassing op de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog, maar bieden ook lezers van nu belangrijke inzichten in de problematiek van collectieve en individuele verantwoordelijkheid. Het essay was bedoeld voor zelfreflectie om het begrip schuld nader aan te pakken. Maar ook als kritiek op de geallieerde overwinnaars, die ook deels schuldig zouden zijn geweest. Welke inzichten gaf het en waar kwamen die inzichten vandaan? Welke persoonlijke ervaringen speelden een rol bij het schrijven ervan? Was Jaspers het moreel geweten van het naoorlogse Duitsland, en hoe heeft hij de collectieve schuldthese van de Duitsers proberen te bestrijden of te nuanceren?

Na de inleiding en de inleiding tot een reeks colleges over de geestelijke situatie in Duitsland volgt Jaspers’ “De Schuldvraag”. Dit essay bestaat uit Schema van onderscheidingen: vier schuldbegrippen, gevolgen van de schuld, geweld. recht. genade, Wie oordeelt en wie of wat wordt beoordeeld?, verdediging, en de Duitse kwesties. Dit tweede deel, bestaat uit 3 hoofdstukken, 1. de differentiatie van de Duitse schuld, de misdaden, de politieke schuld, de morel schuld, de metafysische schuld, en collectieve schuld, 2. mogelijkheden tot verontschuldiging: het terrorisme, schuld en historisch verband, andermans schuld, ieders schuld? en 3. onze zuivering: het mijden van zuivering, de weg van zuivering. “Die Schuldfrage” werd vertaald door Mark Wildschut.

Karl Jaspers De schuldvraag 141 bladz. uitg. Boom EAN  9789024442959