In de barokmuziek ontwikkelde de prelude zich van een (instrumentaal) voorspel ter inleiding van een hoofdvorm, tot een boeiende, zelfstandige compositie. De prelude had een vrij karakter en was niet of nauwelijks gebonden aan bepaalde compositorische voorschriften, zoals bij de fuga en andere contrapuntische vormen.
De zes kleine preludes (BWV 933 – BWV 938) werden tussen 1717 en 1720, voor klavecimbel gecomponeerd, vanuit een didactisch oogpunt. Ze hebben een heldere AABB vorm en structuur en verschillen enkel van elkaar in maatsoort. Een aantal preludes kenmerkt zich weliswaar door licht (omkeerbaar) contrapunt. Ze maken deel uit van Bachs 18 Kleine Preludes, die ook de Zwölf kleine Praeludien, BWV 924-930, 939-942 en 999 bevatten. Bachs Inventies en Sinfonias, BWV 772–801, zijn 15 tweestemmige contrapuntische stukken, gecomponeerd in Köthen, en 15 driestemmige, voltooid in Leipzig. Ze werden oorspronkelijk geschreven als “Praeambula” en “Fantasiae” in het Klavierbüchlein für Wilhelm Friedemann Bach, zijn oudste zoon, en later herschreven als muzikale oefeningen voor zijn studenten.
Bach componeerde tussen 1742 en 1750, tijdens de laatste acht à negen jaar van zijn leven, gecompliceerde contrapuntwerken, de Goldbergvariaties (1742), het Musicalisches Opfer (1747), de Canonischen Veränderungen über Von Himmel Hoch (1747) en Die Kunst der Fuge (1745-1749). De “Goldbergvariaties” zijn werken waarmee Bach tijdens het laatste decennium van zijn leven, hulde bracht aan de traditie van het contrapunt. In dit monumentaal werk, een “Aria mit verschiedenen Veränderungen”, realiseerde hij een briljante synthese tussen het constructieve en het emotionele. Omstreeks 1740 noteerde hij het thema als ‘Aria’ in het “Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach”. De baslijn van de beginmaten was identiek aan de ostinatobas van Händels “Chaconne met 62 variaties” voor orgel, die in 1703-1706, ontstond en in 1733, voor het eerst in Londen werd uitgegeven.
“Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach” is de naam van twee verzamelingen korte, pedagogische klavierstukken, die kort na elkaar, in 1722 en 1725, werden samengesteld voor en ook door Anna Magdalena Wilcke of Wilcken (1701-1760), de tweede echtgenote van Johann Sebastian Bach. De verzameling “Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach” uit 1725, met daarop de initialen en het jaartal A M B – 1725, bevat voornamelijk dansen, 6 aria’s en koraalzettingen o.a. van “Gib dich zufrieden und sei stille” in F (BWV 510), in Anna Magdalena’s handschrift, aangevuld met stukken in Bachs handschrift, van zijn zonen, Johann Christian en Carl Philipp Emanuel, en van vrienden van de familie, zoals Johann Gottfried Bernhard en Johann Gottfried Heinrich. Ook zijn er werken opgenomen van andere componisten. Bepaalde staan aangegeven, sommige zijn later door musicologisch onderzoek achterhaald en een aantal is nog onbekend. Het klavierboek van 1722 bevat daarentegen uitsluitend werken van Bach zelf, met name de eerste versies van de vijf eerste, Franse suites. De wondermooie aria, “Bist du bei mir” in het Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach bv. met als volledige titel, “Bist du bei mir geh ich mit Freuden”, is een aria uit de opera “Diomedes, Oder: Die triumphierende Unschuld” van Gottfried Heinrich Stölzel (1690-1749), hofkapelmeester in Gera en van hertog Frederik II van Saksen-Gotha-Altenburg, in Gotha en Sondershausen.
Het gelijkaardig “Clavier-Büchlein vor Wilhelm Friedemann Bach” werd aan Bachs zoon gegeven op 22 januari 1720, twee maanden na zijn 9de verjaardag. Mogelijk dat Wilhelm Friedemann zelf bijdragen heeft geleverd, nl. de kleine preludes BWV 924-932. Dit Büchlein begint met een kort overzicht van drie bladzijden over het tonaal systeem (sleutels, toonhoogtes, stemsoorten), versieringen en vingerzettingen. De verzameling bevat vervolgens kleine preludes, koraaluitwerkingen, dansen, een groep preludes met een hogere moeilijkheidsgraad in verschillende toonaarden (inclusief minder gebruikte en moeilijke zoals cis en es), een eenvoudige fuga, vijftien preludes met tweestemmig contrapunt (in verschillende toonaarden, in stijgende en dalende volgorde), gevolgd door vijftien driestemmige fantasieën (op dezelfde wijze geordend als de tweedelige preludes), en suites van Telemann, Johann Christoph Richter en Gottfried Stölzel. De moeilijker preludes kwamen in het Wohltemperiertes Klavier, de tweestemmige preludes en de driestemmige fantasieën werden respectievelijk de Inventies en de Sinfonias.
“Wat maakt Bachs muziek zo onmisbaar?, vraagt Jan Vermeulen zich af. “Bachs vindingrijkheid bij het samensmelten van melodie, harmonie en ritme tot een logisch en coherent verhaal”, zo vervolgt hij, “is gewoon verbazingwekkend en blijft zelfs vandaag ongeëvenaard.” Deze opname op een moderne Steinway vleugel sluit daar mooi bij aan. Een aanrader!
Jan Vermeulen (°1954) wordt beschouwd als een van de meest vooraanstaande pianofortevirtuozen van dit moment. Na zijn pianostudie aan het conservatorium van Brussel stuwden zijn interesse en drang naar authenticiteit hem in de richting van historische instrumenten. Zijn baanbrekende opname van de sonates van Carl Maria von Weber, aan het begin van de jaren negentig, markeerde het begin van een bloeiende carrière als pianoforte-artiest. Met de opname van Schuberts complete pianowerken voor het Label Et’Cetera, een opus magnum dat hij in 2010 voltooide, oogstte hij wereldwijde faam. Naar aanleiding van dit project werd hij trouwens verkozen tot ‘Musicus van het Jaar 2010′. Zijn uitgebreide discografie kreeg veel bijval van de internationale pers en hij wordt alom geprezen als “de ideale Schubert-vertolker”. De interpretatie van Jan Vermeulen markeert zijn meesterschap. Sinds 2014 vormt hij een vierhandig duo met Veerle Peeters met wie hij alle werken van Schubert voor vierhandig duo op 7 cd’s voor het label Etcetera Records heeft opgenomen. Naast zijn carrière als uitvoerder is Jan Vermeulen ook een toegewijd pedagoog. Hij doceert piano, pianoforte en kamermuziek aan de Luca School of Arts in Leuven.
Johann Sebastian Bach Little Preludes Notebook for Anna Magdalena Bach Inventions Jan Vermeulen cd Et’cetera KTC 1762