1914 was een jaar van onomkeerbare veranderingen. Het was het jaar waarin de diplomatie faalde, in Europa de eerste moderne oorlog werd gevoerd en de witgehandschoende soldaten massaal over slagvelden reden richting de allesvernietigende machinegeweren. Deze eerste dagen leidden tot kostbare verliezen. Hoe had het zover kunnen komen?
In 1914 stortte Europa zich in de eerste verschrikkelijke zelfverbranding van de 20ste eeuw, de Grote Oorlog. Max Hastings probeert uit te leggen hoe het conflict tot stand kwam en wat er tijdens de eerste maanden van de strijd met miljoenen mannen en vrouwen is gebeurd. Hij vindt het bewijs overweldigend dat Oostenrijk en Duitsland de hoofdschuldigen voor de uitbraak moeten accepteren. Terwijl wat volgde een enorme tragedie was, betoogt hij hartstochtelijk tegen de ‘dichters’-opvatting’, dat de oorlog niet de moeite waard was om te winnen. Het was van vitaal belang voor de vrijheid van Europa, zegt hij, dat het Duitsland van de keizer verslagen zou worden. Zijn verhaal over de vroege veldslagen zal weliswaar degenen verbazen, wiens beelden van de oorlog, enkel eenvoudigweg bestaan uit modder, draad, loopgraven en stalen helmen.
Hastings beschrijft hoe het Franse leger in actie kwam te midden van mooie, ongerepte landschappen, in uniformen van rood en blauw, geleid door bereden officieren, met vlaggen wapperend en bands die speelden. De bloedigste dag van de hele westerse oorlog viel op 22 augustus 1914, toen de Fransen 27.000 doden verloren. Vier dagen later, in Le Cateau, voerden de Britten een buitengewone actie uit tegen de naderende Duitsers, één van de laatste in zijn soort in de geschiedenis. In oktober hielden ze weliswaar tegen een verschrikkelijke prijs, de geallieerde linie vast tegen massale Duitse aanvallen in de eerste slag om Ieper.
Max Hastings beantwoordt in “Catastrofe”, de vraag hoe de Eerste Wereldoorlog heeft kunnen ontstaan. “Catastrofe” beschrijft in 18 uitgebreide hoofdstukken, hoe van Parijs tot St. Petersburg en van staatshoofden tot soldaten, de spanningen op het Europees continent samenkwamen in een catastrofale samenkomst van slagvelden. Niet de impasse van de latere loopgravenoorlog, maar de napoleontische oorlogsstijlen op paarden tegen moderne wapens. Hastings’ vernietigende analyse van machtsspel, ijdelheid en bluf onthult wie er schuldig was aan het veroorzaken van deze oorlog. Hij beschrijft de ervaringen van de gewone burgers en de machthebbers en vraagt zich af wiens daden gegrond waren. Van het uitbreken van de oorlog tot het verschrikkelijk ontstaan ervan, de bloederige risico’s in Sarajevo, Mons, Le Cateau, Marne en Tannenberg, is dit is hét verhaal van de Eerste Wereldoorlog tijdens zijn bloederigste en invloedrijkste periode. “Catastrofe” verklaart hoe en waarom deze alles veranderende oorlog, gevochten werd.
Na de Inleiding, de chronologie van 1914, de indeling van legers in 1914 en de proloog: Sarajevo, start het verhaal met de strijdplannen, Oostenrijk dat dreigt, Rusland dat reageert, Duitsland dat marcheert en Londen dat besluit. Verdeeld over 780 bladzijden, vervolgt Hastings met o.a. de uitvoering van Plan XVII (een aanvalsplan van de Franse Generale Staf in 1913, bedacht door generaal Foch, dat in werking zou worden gesteld indien Frankrijk in oorlog zou komen met Duitsland), de Franse generaal Charles Lanrezac, die het bevel voerde over het Frans Vijfde Leger bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, tegenover Alfred von Schlieffen. Zijn zogenaamd ‘Schlieffenplan’, waarop de Duitse strategie bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was gebaseerd, was reeds gereed in 1905. Vervolgens neemt hij u mee naar Bergen (Mons), Le Cateau en de Marne, wijst hij op Parijs in het nauw, en vertelt hij over de thuisfronten, Ieper, Polen en de laatste triomf van de Serviërs. De auteur beschrijft nl. ook de meedogenloze strijd in Servië, Oost-Pruisen en Galicië, waar Duitsers, Oostenrijkers, Russen en Serviërs, bij elkaar drie miljoen slachtoffers maakten.
Dit boek biedt antwoorden op de enorme en fascinerende vraag “wat gebeurde er met Europa in 1914?” Met een veelheid aan staatslieden en generaals, maar ook boeren, huisvrouwen en gewone soldaten van zeven landen, doorprikt zijn verhaal mythen met enkele opvallende en controversiële uitspraken. Voor een groot aantal lezers van Hastings’ laatste internationale bestseller, ‘All Hell Let Loose, The World at War 1939-1945’, uit 2011 (foto), is dit een waardige opvolger. “Catastrophe, Europe Goes to War 1914”, in 2014, uitgegeven in Nederlandse vertaling door De bezige Bij, werd vertaald uit het Engels door het Bookmakers vertalersteam. Een aanrader.
De Britse journalist en militair historicus, Sir Max Hastings (°1945) werkte als buitenlands correspondent voor de BBC, en was hoofdredacteur van The Daily Telegraph en redacteur van de Evening Standard. Hij is ook de auteur van talrijke boeken, voornamelijk over defensiekwesties, die verschillende belangrijke prijzen hebben gewonnen. Hastings schrijft momenteel een tweemaandelijkse column voor Bloomberg Opinion. Hastings verhuisde naar de Verenigde Staten, waar hij een jaar (1967-68) werkte als Fellow van het World Press Institute, waarna hij zijn eerste boek publiceerde, “America, 1968: The Fire This Time”, een verslag van de VS in zijn tumultueus verkiezingsjaar. Hij werd buitenlandcorrespondent en bracht verslag uit meer dan zestig landen en elf oorlogen voor BBC1 ’s Twenty-Four Hours actualiteitenprogramma en voor de Evening Standard in Londen. In 2012 ontving hij de Pritzker Military Library Literature Award, een prijs voor levenslange prestatie voor militair schrijven, gesponsord door de in Chicago gevestigde Tawani Foundation. Hastings is een Fellow van de Royal Society of Literature en de Royal Historical Society. Hastings schreef een column voor de Daily Mail en schrijft artikelen voor The Guardian, The Sunday Times en The New York Review of Books.
Max Hastings “Catastrofe, Europa in oorlog 1914” 780 bladz. uitg. Hollandsdiep