“Gevleugelde geschiedenis van Nederland”, fraai gebonden en met een keur aan bijzonder en heel mooi, gekleurd beeldmateriaal, is een monumentaal, historisch werk over Nederland, vanuit de vogels als onderwerp…
De ornithologie ontstond als wetenschap in de 17de –en 18deeeuw. Er verschenen nauwkeurige studies van de morfologie en de classificatie van vogels, waarbij de Nederlander, Coenraad Jacob Temminck (foto), de oprichter en eerste directeur van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden, een belangrijke rol speelde. In 1850, werd in het Duitse Leipzig, het “Deutsche Ornithologen-Gesellschaft” opgericht als eerste vakvereniging voor ornithologen, in 1858, gevolgd door Groot-Brittannië met de “British Ornithologists’ Union”. Na de Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging, de Nederlandse Dierkundige Vereniging en de Nederlandse Entomologische Vereniging, alle opgericht in de 19de eeuw, werd in 1901, de “Nederlandsche Ornithologische Vereeniging” opgericht, in 1911, gevolgd door de “Club van Nederlandse Vogelkundigen”. Deze vereniging fuseerde in 1957, met de “Nederlandse Ornithologische Vereniging” tot de “Nederlandse Ornithologische Unie”. In 1979 ontstond de “Dutch Birding Association”
“Nederlandsche Vogelen” was het eerste standaardwerk over de avifauna van Nederland. Dit standaardwerk van Cornelis Nozeman en Christiaan Sepp, verscheen oorspronkelijk in 5 delen tussen 1770 en 1829. De vijf delen samen bevatten 250 prachtige, oorspronkelijk met de hand ingekleurde gravures, die de vogels zelfs zo veel mogelijk op hun natuurlijke grootte afbeeldden, vaak met hun gevederde partner en soms met nest en eieren. De gravures werden verzorgd door de Amsterdamse amateurbioloog, Christiaan Sepp, en Cornelis Nozeman, een remonstrants predikant en een van de grootste vogelkenners uit zijn tijd, zorgde voor de beschrijving van elke vogel. De eerder genoemde Temminck heeft trouwens nog meegewerkt aan de totstandkoming van het laatste (vijfde) deel.
Nu is er het boek, “Gevleugelde geschiedenis van Nederland”. Vogels spelen nl. soms een onverwachte rol in de menselijke geschiedenis en mensen spelen vaak een bijzondere rol in de geschiedenis van vogels. In “Gevleugelde geschiedenis van Nederland” kijken meer dan dertig auteurs, onder wie toonaangevende historici, met andere ogen, vol verwondering, naar vogels en geschiedenis. Van de vroegste vogelfossielen die zijn teruggevonden in de Limburgse mergel, de introductie van het gebraden kippetje door de Romeinen en het met ganzenveer genoteerde “hebban olla vogala”, tot de papegaai van Johan de Witt, het overzeese drama op het eiland Mauritius van de dodo, de vogelliefde van Van Gogh en vogelarij als nationale covid hobby, ontsluit elk verhaal weer een nieuwe episode in het eeuwenoud verbond tussen de Nederlanders en (hun) vogels. Weet immers, dat het leven van Vincent, begon met de vogelnesten en de ijsvogels van Zundert, Etten en Nuenen, en dat het tragisch eindigde met de kraaien van Auvers sur Oise…
Dit fantastisch boek bevat 30 teksten, alle van verschillende auteurs, over de meest onbekende en bizarre, maar telkens heel interessante en onthullende, historische onderwerpen. Zo leest u o.a. eerst over de fossiele vogels van Nederland, de eerste kanoeten op het wad en de eerste terpen op de kwelder, de avifauna van Julius Civilis, de ganzenveer, de 112 besproken vogelsoorten in Jacob van Maerlants, “Der naturen bloeme” (ca. 1270), en over wat we kunnen leren van oude vogelnamen.
Hierna gaat het over de reputatie en bestrijding van de kraai in de Nederlanden, ca. 1400-ca. 1750, reigerbossen en percepties van reigers in de late middeleeuwen, 1300-1500, de sperwers uit het Sint-Ursulaklooster in Delft, vogels bij Jeroen Bosch, de kalkoen, van kostbaar vorstenmaal naar kerstmaal voor het volk, de papegaai van Johan de Witt, de dodo en de culturele en ecologische geschiedenis van de putter, de goudvink en de appelvink. Deze teksten beslaan ongeveer de helft van het boek.
Na deze volgen onderwerpen als raven in Nederland van 1600 tot 2020, Sepp en Nozemans Nederlandsche vogelen (1770-1829), de natuuronderzoekers van Indonesië en hun vogelnamen, Paradijsvogels, Van Gogh en de Brabantse natuur, Theoloog Adrianus van Veldhuizen (1871-1937) (foto), de vogelende professor, en hoe de familie Van der Valk aan haar toekan kwam. Fascinerend en uitermate verrijkend, zeg maar, schitterend!
“Gevleugelde geschiedenis van Nederland” verscheen onder redactie van historicus en vogelaar, Jan Luiten van Zanden, bijgestaan door Helena Cordašev en Erik de Bruin, met bijdragen van o.a. Theunis Piersma, Jelle Reumer, Nicoline van der Sijs, Jaap Tielbeke en Jean-Marc van Tol, en een voorwoord, “Reizen terug in de tijd” van de Nederlandse vogelkenner en vogelbeschermer, Nico de Haan bekend van het TV MAX-programma “Baardmannetjes”, waarin hij samen met de schrijver en cabaretier Hans Dorrestijn, op zoek gaat naar meer zeldzame vogels.
De Nederlandse economisch historicus, Jan Luiten van Zanden (°1955), studeerde in 1981, cum laude af in de economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij promoveerde in 1985 aan de Landbouwhogeschool in Wageningen op het proefschrift ‘De economische ontwikkeling van de Nederlandse landbouw in de negentiende eeuw, 1800-1914’. Na zijn promotie werkte hij twee jaar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Van 1987 tot en met 1993 was hij hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In 1992 werd hij benoemd tot hoogleraar in de geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en sinds 2009 is hij daar faculteitshoogleraar economische en sociale geschiedenis. Daarnaast is hij in 2010 (voor een periode van vijf jaar) tot honorair hoogleraar benoemd aan de Rijksuniversiteit Groningen op de Maddison-leerstoel. Van 2011 tot en met 2013 was hij daarenboven honorair hoogleraar aan de Universiteit Stellenbosch.
Jan Luiten van Zanden, Gevleugelde geschiedenis van Nederland, De Nederlanders en hun vogels 496 bladz. geïllustreerd uitg. ambo/anthos ISBN 9789026357749