Vincent van Gogh beeldde zijn leven lang alledaagse objecten uit in zijn tekeningen en schilderijen. Enkele van deze objecten zoals een Franse aardewerken bloemenvaas, een Normandische koperen melkkruik en een Franse rieten stoel, waarin een aantal van zijn Franse modellen poseerden, zijn bewaard gebleven. In haar prachtboek toont en situeert Alexandra van Dongen, de objecten die in zijn schilderijen voorkomen. Nooit eerder werden alle door Vincent afgebeelde alledaagse objecten zo nauwkeurig geïdentificeerd.

Vincent van Gogh beeldde al vanaf het begin tot en met zijn laatste levensjaar in Frankrijk, veelvuldig alledaagse objecten af in zijn tekeningen en schilderijen. Ze figureren al in zijn vroegste werk in zijn interieurs met mensen die zich bezighouden met huiselijke werkzaamheden of op stoelen zittende figuren bij de haard. Later ook in zijn (bloem)stillevens, die hij vooral als kleur- en vormstudies beschouwde. Ze ontstonden vaak door gebrek aan geld om levende modellen te kunnen betalen. Enkele van zijn materiële attributen, zoals een Frans aardewerken likeurkannetje en een Normandische koperen melkkan, zijn dankzij Vincents schoonzus Johanna (Jo) van Gogh-Bonger (1862-1925) (foto), de vrouw van Theo, in de collectie van het Van Gogh Museum in Amsterdam terecht gekomen en bewaard gebleven.

Voor zijn vertrek naar Parijs in 1886, begon Vincent in Nuenen (periode 1883-1885), aan een reeks stillevens in zijn atelier in de mangelkamer achter zijn ouderlijk huis. De afgebeelde gebruiksvoorwerpen geven een goed beeld van het Brabants en ander keukengerei van dat moment. De aanwezigheid van dergelijke objecten in de keuken van Vincents moeder werd bevestigd door recente archeologische vondsten in de achtertuin van de pastorie. Soms leende Vincent antieke of bijzondere voorwerpen van de bevriende verzamelaar en amateurschilder, Antoon Hermans, aan wie hij lesgaf. De identificatie van enkele antieke objecten, zoals een 16de-eeuwse steengoed baardmankruik, wijzen op een herkomst van deze Eindhovense verzamelaar. De aanwezigheid van bepaalde typen objecten in Vincents werk zeggen vaak iets over de plaats en locatie waar hij ze naschilderde of verwijzen naar zijn artistieke inspiratiebronnen. Dat geldt uiteraard voor alle schilders, maar gezien de ruime aanwezigheid van tal van verschillende objecten in veel van zijn schilderijen, geldt dat in het bijzonder voor Van Gogh. Omdat Vincent zijn materiële modellen zeer naturalistisch portretteerde zijn ze daarenboven vaak zeer goed te identificeren.

Maar, veel van zijn befaamde bloemstillevens bv., tonen ‘vazen’ die eigenlijk geen vazen zijn. Vincent plaatste zijn boeketten nl. in uiteenlopende steengoed bierpullen, majolica kannen en apothekerspotten, koperen melkkruiken, faience lampetkannen en aardewerk voorraadpotten, bedoeld voor het bewaren van ‘confit de canard’. Sommige objecten bieden verrassende inzichten in de ontstaansgeschiedenis van zijn werk. Uit recent onderzoek van kunsthistorica Alexandra van Dongen, blijkt dan ook dat een precieze identificatie van alledaagse objecten, nieuw licht kan werpen op de mogelijke plaats van vervaardiging en de datering van zijn werk. Alexandra van Dongen richtte zich daarom op kleine details, op voorwerpen waar we gewoonlijk geen acht op slaan, maar die bijzonder betekenisvol kunnen zijn om zijn werk nog meer en beter te doorgronden.

Zo blijkt bv. een doodeenvoudige aardewerken steelpan, afgebeeld op zijn Stilleven met aardappels, afkomstig te zijn uit het Zuid-Frans pottenbakkerscentrum, Vallauris. Eerder werd aangenomen dat Vincent dit stilleven in Nuenen schilderde, maar door identificatie van de steelpan en technisch onderzoek naar het linnen doek, blijkt Parijs 1886, de plaats en het moment van vervaardiging te zijn geweest. Op voorschetsen van De Aardappeleters is trouwens goed te zien welke objecten Vincent koos en bestudeerde voor zijn compositie. Het Nederlands Openluchtmuseum stelde trouwens voor de tentoonstelling een gelijksoortig exemplaar beschikbaar van de kenmerkende petroleumlamp (foto) die boven de tafel hangt, alsook in de interieurs van Nuenense wevers.

Het Vincent van GoghHuis aan de Markt in Zundert presenteert van 30 juli t/m 30 oktober 2022, de originele tentoonstelling ‘Dichter bij Vincent – Alledaagse voorwerpen in het werk van Vincent van Gogh’. Deze tentoonstelling is gebaseerd op het onderzoek van Alexandra van Dongen naar de voorwerpen die Van Gogh heeft afgebeeld op zijn schilderijen. In 2021, bracht Alexandra Van Dongen trouwens al een maand door in het kostershuis in Zundert als ‘artist in residence’, om haar onderzoek voort te zetten en presenteerde ze in de kleine tentoonstelling ‘Dichterbij kom je niet’, al een deel van haar bevindingen over de Brabantse objecten in het werk van Vincent Van Gogh aan de hand van de archeologische vondsten uit de achtertuin van de pastorie in Nuenen, waarmee duidelijk werd aan de hand van welke voorwerpen, Vincent het keukengoed van zijn moeder in verf vertaalde.

Daarnaast worden archeologische vondsten uit de tuin van de pastorie te Nuenen getoond. Verder worden diverse objecten gepresenteerd die verwant zijn aan objecten in Van Goghs werk, zoals een ‘confit de canard’ pot van hetzelfde type dat hij gebruikte in zijn stillevens met zonnebloemen en een replica van de wilgenteenstoel die Vincent in Arles (1888-1889) liet vervaardigen en waarop zijn modellen, zoals de postbode Joseph Roulin, poseerden. Deze replica wordt speciaal voor de tentoonstelling in het Van GoghHuis vervaardigd door de Zundertse stoelenmatter, Rien Stuijts. Van Dongen vertaalde haar onderzoek naar een expositie met teksten, tekeningen en collages op de wanden en een keur aan objecten, waardoor de schilderijen en de locaties waar Van Gogh heeft gewerkt, zichtbaar worden. De studie van Alexandra Van Dongen heeft dan ook tal van nieuwe inzichten opgeleverd over Vincents werk. De expositie werd vormgegeven door de kunstenaars André Smits & Monika Dahlberg en bevat diverse voorwerpen uit de nalatenschap van Van Gogh, uit de collecties van het Van Gogh Museum Amsterdam en Musée d’Orsay Parijs. Niet te missen!

Alexandra van Dongen is conservator pre-industriële vormgeving in het Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Ze gaf inhoudelijke input voor de interactieve expo ‘De wereld van Bruegel’ in het Openluchtmuseum Bokrijk (2019) naar aanleiding van het overlijden van Pieter Bruegel de Oude, 450 jaar geleden. Ze is coauteur van het boek ‘Voorwerp van gesprek, de wereld van Bruegel’ (2018).

Alexandra van Dongen Dichter bij Vincent, alledaagse voorwerpen in het werk van Vincent van Gogh 224 bladz. geïllustreerd uitg. Sterck & De Vreese ISBN 9789056159139

https://www.stretto.be/2017/12/24/dat-boek-is-subliem-henk-de-jong-over-van-gogh-en-thomas-a-kempis/

https://www.stretto.be/2017/04/02/de-hoge-gele-noot-van-gogh-en-muziek/