In oktober 2022 is het honderd jaar geleden dat “The Waste Land” verscheen. Met dit openingssalvo van het modernisme presenteerde de Amerikaans-Britse dichter, toneelschrijver, cultuurfilosoof en literatuurcriticus, T.S. Eliot (1888-1965) zich in één klap als de belangrijkste Engelstalige dichter van de 20ste eeuw. Maar hij was ook omstreden…
Eliots poëzie wordt nl. vaak gezien als de verheerlijking van een elitaire ‘hoge cultuur’, zijn politieke opvattingen zouden reactionair en antidemocratisch geweest zijn, en hij is vaak omschreven als vrouwenhater en antisemiet. Tussen 1917 en 1922 schreef Eliot “Prufrock and Other Observations” (1917), “Poems” (1920) en “The Waste Land” (1922). In deze gedichten, doordrongen van het cultuurpessimisme van na de Eerste Wereldoorlog en ontdaan van romantische lyriek, beschreef Eliot het lijden, de ontluisterende ervaring van de grote stad, de onvruchtbaarheid en de uitzichtloosheid van het modern bestaan en de absolute isolatie van ieder individu door het geestelijk en moreel failliet en de verspilling van de goddelijke liefde. “The Waste Land”, onder redactie van vriend en dichter-criticus Ezra Pound, vestigde Eliots reputatie als een belangrijk dichter. In “The Waste Land”, indrukwekkend overladen met literaire verwijzingen en citaten, verwoordde Eliot een cultuur van verspilling en verval, van lusteloze en doelloze seksualiteit, van eenzaamheid en godsverduistering, een cultuur die gedragen werd door de dood. 
“T.S. Eliot, Tom voor de spaarzame intimi”, schrijft Hartmans, “maakte op veel mensen de indruk stijf, vormelijk, uiterst gereserveerd en misschien zelfs wel bloedeloos te zijn. Zijn onberispelijke uiterlijk en conservatieve opvattingen droegen daar sterk toe bij, en het werd er niet beter op toen hij in 1927 toetrad tot de Church of England. Daarnaast was hij een gerespecteerd uitgever en een invloedrijke literatuurpaus, wiens oordeel gevolgen kon hebben voor iemands literaire carrière. Bovendien school achter deze man die er in zijn ‘vierdelig pak’ (aldus Virginia Woolf) nog Britser uitzag dan de meeste Britten en in wiens poëzie en proza de hele cultuur van het oude Europa resoneerde, een Amerikaan uit het meer ongekamde deel van de Verenigde Staten.”
Rob Hartmans beschrijft en onderzoekt Eliot als een onconventionele, conservatieve traditionalist en een lichtelijk antisemitische, Engelse, katholieke vrouwenhater, die misschien wel als crypto homosexueel, een nagenoeg clichéloos leven leidde. Hij gaat in op al deze verschillende aspecten van Eliots leven en werk, waaruit het beeld ontstaat van een geniaal dichter en literatuurcriticus die niet alleen beïnvloed werd door de klassieken, maar ook door de populaire cultuur. Een diepgelovige denker op zoek naar een alternatieve ideologie, (in 1939 schreef hij “The Idea of a Christian Society”) en een hartstochtelijke en ook geestige man, die pas laat in zijn leven werkelijk kon liefhebben en die in 1948, net na André Gide en net voor William Faulkner, voor zijn “Four Quartets” (1943), (over de relatie van de dichter ten aanzien van de onderwerpen tijd, het universum en de natuur en het goddelijke), de Nobelprijs voor Literatuur kreeg voor zijn voortreffelijke bijdrage als baanbreker in de hedendaagse poëzie. In 1936 waren zijn “Collected Poems” verschenen. Zeer erudiet en bijzonder vlot geschreven. Zeker lezen!
De artikelen van de historicus, journalist en vertaler, Rob Hartmans (°1959) verschenen onder meer in NRC Handelsblad, Historisch Nieuwsblad, De Groene Amsterdammer, Trouw en De Nederlandse Boekengids. Naast zijn werkzaamheden als journalist schreef hij verschillende essaybundels en geschiedenisboeken. Hij schreef twee essay bundels over intellectuelen en hun illusies, “Vaarwel dan!” (2000) en “Grondsop en verwarring” (2013). Daarnaast schreef hij ook “Alleen in de wind” (2007), het turbulent levensverhaal van onbekende vrouw die tijdens de 20ste eeuw getuige was van tal van belangrijke gebeurtenissen en hierin vaak zelf ook een rol speelde, en “Vijandige broeders?” (2012), een onderzoek naar de relatie tussen het vooroorlogs socialisme en de opkomst van fascisme en nationaalsocialisme. In 2020 verscheen “Geestdrift met verstand: Geschiedenis van De Groene Amsterdammer van 1877 tot nu” en in 2022 “Guernica, Symbool tegen terreur”.
Rob Hartmans T.S. Eliot De vele gezichten van een conservatieve modernist 267 bladz. uitg. Spectrum ISBN 9789000372232