Tchaikovsky, “Iolanta”, door Olga Mykytenko en Piotr Beczala o.l.v. Vladimir Fedoseyev, op het label Pan Classics. Uniek! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

Dit is waarschijnlijk de beste opname van de opera “Iolanta” in termen van sopraan- en tenorcast, mede dankzij de 90-jarige! dirigent en de groeiende populariteit van de Poolse tenor Piotr Beczala, die momenteel op het hoogtepunt van zijn potentieel staat.

Tsjaikofski’s opera “Iolanta”, een opname, gerealiseerd in Moskou op 13 maart 2002 werd voor het eerst uitgebracht in 2004 op het Relief-label. Deze cd is echter al lang uitverkocht. In 2002-2003, publiceerde het Zwitsers label Relief nl. een reeks “Anni in Concordia 1974-1999”, voornamelijk heruitgaven van Melodiya opnames, als eerbetoon aan het werk van Fedoseyev met het Tsjaikovski Symfonie Orkest. Deze serie bevatte (compleet met Cyrillische libretto’s) Russische opera’s die weinig bekend waren in het Westen.

Tsjaikofski’s opera “Pique Dame” had in 1890 zoveel succes dat de directeur van het Mariiski Theater, hem meteen de opdracht gaf voor een eenakter en een ballet. Het werden “Iolanta” en “Sjtsjelkoentsjik” (“Notenkraker”). In de intieme kameropera “Iolanta” over de blonde dochter van le bon Roi René (van Aix en Provence) heerst een vrome stemming. De al ouder wordende componist gaf zich over aan de wil van god, waardoor een gelaten sobere stemming ontstond in de verklanking van het symbolistisch gegeven. De muziek bij het verhaal over de dochter die door het toeval, de liefde en haar eigen wil, geneest en als slot met haar geliefde een loflied zingt, was in vergelijking met zijn vorige werken sober, ernstig en eenvoudig.

De eenakter in 9 scènes, “Iolanta”, een hymne op de liefde van de vrouw in haar tederste en reinste vorm, was Tsjaikofski’s laatste opera. Het libretto naar het verzen-drama “König Renés Datter” (De dochter van koning René) van de Deense dichter, Henrik Hertz (1797-1870), naar een gegeven van Hans Christian Andersen, in vertaling van Vladimir Zotov (1821-1896), was van de hand van zijn broer Modest. Het werk werd in december 1892 in het Mariinski Theater in St.-Petersburg in première gespeeld. In oktober van het daaropvolgend jaar zou Tsjaikofski overlijden… De première was een succes. De componist werd ontboden in de loge van de Tsaar (Alexander III) en een paar dagen na de Petersburgse première dirigeerde Gustav Mahler de opera reeds in Hamburg.

Iolanta is blind maar is zich daar niet van bewust vermits haar vader haar nooit ingelicht heeft over het verschil tussen zien en blind zijn of tussen haar en de andere mensen. Het keerpunt komt wanneer een vriend van haar verloofde in de ban van haar schoonheid, haar ongewild van haar blindheid bewust maakt.

Het over Graaf Vaudémont uitgesproken doodvonnis, omdat hij Iolanta van haar blindheid heeft bewust gemaakt, roept bij Iolanta het verlangen op te willen zien. Beiden zullen dan met elkaar kunnen trouwen (finale Hymne aan het licht). Dit bijzonder gegeven is door Tsjaikofski op een meesterlijke wijze getoonzet. De muziek is ontroerend sober, ernstig en eenvoudig, enigszins vergelijkbaar met de sfeer van Debussy’s “Pelléas et Mélisande”. Met deze opera had een nieuw hoofdstuk in Tsjaikofski’s leven en de Russische operageschiedenis kunnen beginnen. De realiteit was echter net zo anders als dat zijn opera’s prachtige illusies waren in vergelijking tot diezelfde realiteit.

Tsjaikofski’s “Iolanta” is een weemoedig verhaal over een blinde prinses die in een afgelegen tuin woont, onder toezicht van haar goedbedoelende vader die haar probeert te beschermen tegen haar toestand. Alleen een knappe ridder kan haar door de kracht van de liefde, het vermogen geven om haar te kunnen laten zien. De personages zijn René, Koning van de Provence, Iolanta, dochter van Koning René, Robert, Hertog van Bourgondië, Graaf Vaudemont, een Bourgondische ridder, Ebn-Hakia, een Moorse arts, Almerich, wapendrager van Koning René, Bertram, portier, Martha, vrouw van Bertram en voedster van Iolanta, Brigitte en Laura, dienaressen en vriendinnen van Iolanta, het gevolg van de koning, krijgers en wapendragers van de Hertog van Bourgondië. Op deze opname schitteren Olga Mykytenko en de jonge Piotr Beczala (foto’s) als de blinde prinses Iolanta en de nobele tenorridder Vaudémont.

Het verhaal speelt zich af in het zuiden van Frankrijk in de 15^de eeuw. Iolanta, (Yolande d’Anjou, duchesse de Lorraine et de Bar (1428-1483)), de blinde dochter van koning René (René Ier d’Anjou, roi de Naples, duc d’Anjou, de Bar et de Lorraine, comte de Provence (1409-1480)), weet niet dat ze afgesloten leeft van de andere mensen. De koning heeft immers verboden dat ook maar iemand, behalve haar voedster Martha, haar man Bertram en haar vriendinnen Brigitte en Laura, in de nabijheid van het kasteel komt.

De Moorse dokter Ebn-Hakia verkondigt dat Iolanta enkel kan genezen als ze weet dat ze blind is en wil genezen. De koning verbiedt echter dat ze het te weten komt. Robert, de Hertog van Bourgondië, (eigenl. Philippe III de Bourgogne (Philippe le Bon) (1396-1467)), die al vanaf zijn kinderjaren verloofd is met Iolanta, komt met zijn vriend, Graaf Vaudémont (Ferry II de Vaudémont, comte de Vaudémont et sire de Joinville (ca. 1417-1470)), naar het kasteel om de koning te vragen de verbintenis te verbreken daar hij nu van een ander meisje houdt.

De jonge edellieden zien de borden die op ‘straffe des doods’ aan ieder de toegang verbieden, maar nadat Vaudémont een blik heeft opgevangen van een engelachtige, slapende schoonheid, wil hij niet meer terug. Iolanta ontwaakt en biedt de jonge man een glas wijn aan.

Robert voorziet gevaar en gaat weg, waarna Vaudémont in een daaropvolgend gesprek aan Iolanta vraagt om voor hem een rode roos te plukken. Ze geeft hem echter een witte roos, waardoor Vaudémont ontdekt dat ze blind is. Hij vertelt haar dat ze blind is, waarna koning René ermee dreigt hem te laten doden tenzij Iolanta eindelijk het daglicht kan zien. Iolanta, die verliefd geworden is op Vaudémonts stem, wil zich nu laten genezen door Ebn-Hakia, wat ook gebeurt. Als Iolanta de verbanden van haar ogen neemt, kan ze zien en samen met Vaudémont zingt ze een loflied op het ‘ware licht, de Almachtige Heer’.

De legendarische Sovjet- en Russische dirigent, Vladimir Fedoseyev en het Tsjaikovski Symfonie Orkest van de Moskouse Radio laten u deze nog te zelden opgevoerde opera in al zijn magische kleurenpracht, zijn licht, de betoverende bedwelming van liefde en de elegische melancholische momenten met zijn rijke melodische inspiratie en orkestrale verfijning, herbeleven. Als bonus leest Alla Demidova op de 2^de cd, fragmenten voor uit Poesjkins “Eugene Onegin”, afgewisseld met gezongen scènes uit Tsjaikofski’s gelijknamige opera, met Maria Gavrilova, Irina Chistiakova, Sergei Murzayev, Albert Shagidullin en Vitaly Tarashchenko. Het is een live-opname van 24 mei 1999 vanuit de Grote Zaal van het Conservatorium van Moskou ter gelegenheid van de 200ste verjaardag van Poesjkin. Niet te missen!