De Dertigjarige Oorlog, die 400 jaar geleden begon, wordt meestal beschreven vanuit een nationaal standpunt. Maar het was in feite de allereerste wereldoorlog, die bijna 12 miljoen slachtoffers maakte. Wat begon als een godsdienstoorlog in een uithoek van Europa mondde uit in een allesverwoestende strijd om de macht. 
Voor de Republiek der Verenigde Nederlanden was de strijd de voortzetting van de Tachtigjarige Oorlog. Net als andere protestantse staten sloot ze zich aan bij het katholieke Frankrijk. De invasies uit het noorden en zuiden leidden tot het economische verval van Vlaanderen.Dit is het eerste Nederlandstalig boek over dit thema vanuit Europees perspectief. Dick Harrison laat hij zien dat de Dertigjarige Oorlog een pan-Europese oorlog was, en schenkt daarbij zelfs aandacht aan de gevechten in Afrika en Amerika. “De Dertigjarige Oorlog (1618-1648)”, zo schrijft de hisoricus, “was eigenlijk de allereerste wereldoorlog, die uiteindelijk het machtsevenwicht in Europa en de koloniën veranderde”.
Harrison verplaatst zich in zowel de bekende historische hoofdrolspelers (bvb. kardinaal Richelieu, Gustaaf II Adolf van Zweden of de Spaanse koning Ferdinand) als in onbekende figuranten. De Dertigjarige oorlog begon in mei 1618 als een opstootje. Een groep protestantse edelen gooide drie katholieke hoogwaardigheidsbekleders uit het raam van de Praagse burcht. Het bleek het startsein van een oorlog die vrijwel alle Europese landen en hun koloniën meesleurde in een spiraal van geweld, waarbij toen ook al het overzicht van alle bondgenootschappen soms ver te zoeken was. Als reden voor de strijd werd vaak de godsdienst genoemd, maar Harrison merkt op dat realpolitik, expansiedrift, hebzucht naar elkaars koloniën en individuele ambitie net zo veel meespeelden. De Vrede van Westfalen van 1648, die na eindeloze onderhandelingen werd gesloten, geldt als de overwinning van de diplomatie en de geboorte van het internationale stelsel van soevereine staten zoals we dat nu nog kennen. Maar de prijs was hoog; de oorlog liet een continent achter dat verwoest was door ziekte, oorlog en hongersnood.
Dit boek is een poging om de Dertigjarige Oorlog te onderzoeken vanuit twee tegengestelde gezichtspunten. Harrison wil nl. laten zien hoe het conflict zich afspeelde op de grond: de huurling, de priester, de non, de schoenmaker, de burgemeester en alle andere gewone mensen die op de een of andere manier werden getroffen door de oorlog, en hoe deze hun dagen en nachten tekende, hun leven verscheurde en een kader werd voor hun werkelijkheid. “Ik heb ook geprobeerd”, zo schrijft hij, “om de vele oorlogsscènes met elkaar te verbinden tot een geheel, gezien vanuit vogelperspectief, met de belangrijkste strijdtonelen van de oorlog in Duitsland”. Zowel de Zweedse als de Franse veldslagen worden besproken, maar ook de oorlogen in de Nederlanden, Italië, Hongarije en de vaak vergeten gevechten in Amerika en Afrika.
Dit boek sluit zich dus niet aan bij de literatuur die genoegen neemt met de Dertigjarige Oorlog als een specifieke, Duitse geschiedenis. In plaats daarvan wordt er een expliciet punt van gemaakt dat de vele onderling uiteenlopende conflicten in elkaar grepen tot een geheel dat de oorlog altijd al moeilijk te begrijpen maakte, maar met altijd ernstige gevolgen voor de burgerbevolking. Na een opmerking over de naamgeving, data en valuta, en de proloog “uitzicht uit een venster”, opent het boek met oorzaken, perspectieven en de voorgeschiedenis van de oorlog. Hierna komen achtereenvolgens aan bod, De Boheemse Oorlog, De oorlog om de Palts, De Deense oorlog, De zon van het huis Habsburg in het zenit, Zweden trekt ten strijde, Van Breitenfeld tot Lützen, Van Lützen naar Nördlingen, Frankrijk kiest partij, Toen de oorlog in evenwicht was, Het jaar van de keerpunten, De verloren jaren van de overwinnaars, Onderhandelingstijd, Het laatste oorlogsjaar en De balans van een oorlog. Bronnen, literatuur en registers vervolledigen het boek. “Ett stort lidande har kommit över oss” werd uit het Zweeds vertaald door Ger Meesters. Buitengewoon interessant. Warm aanbevolen.
Dick Harrison (°1966) is hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Lund. Hij schrijft blogs, artikelen, romans en non-fictieboeken en maakt tv-documentaires over Europese en Zweedse geschiedenis. Eerder schreef hij o.a. “De volksverhuizingen: De geschiedenis van West-Europa, 375-800”, “De Zwarte Dood: De pandemie van de pest” en “De geschiedenis van de slavernij: van Mesopotamië tot moderne mensenhandel”.
Dick Harrison De Dertigjarige oorlog. De allereerste wereldoorlog 1618 – 1648 668 bladz. geïllustreerd Uitg. Omniboek ISBN 978 94 0191 911 1
