Op de Oktoberrevolutie van 1917 volgde een extreem destructieve oorlog die vier jaar zou duren. “Rusland. Revolutie en burgeroorlog 1917-1921”, biedt een caleidoscopisch overzicht van deze gruwelijke periode in de Russische geschiedenis, waarin naar schatting, 8 tot 11 miljoen mensen om het leven kwamen…
Antony Beevor toont het verval van het tsaristisch regime, de opkomst van revolutionaire krachten en de twee revoluties in 1917, in het derde jaar van de voor Rusland rampzalig verlopende Eerste Wereldoorlog. De eerste revolutie bracht liberale, sociaaldemocratische en democratische ontwikkelingen op gang, bij de tweede werd dit alles afgebroken door een staatsgreep van de bolsjewieken, die vervolgens onder leiding van Lenin en Trotski, een dictatuur in Rusland wisten te vestigen. De burgeroorlog was niet alleen een gewapende strijd van Sint-Petersburg tot Vladivostok en van Archangelsk tot de Krim, tussen de Roden en de Witten, maar kende ook veel internationale inmenging van onder andere Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Groot-Brittannië en Amerika.
De militair historicus, Antony Beevor, bekend van zijn boeken Stalingrad en Berlijn, kan als geen ander het volledig beeld van deze strijd weergeven. Hij baseerde zich op historische literatuur, Russische archieven, brieven, dagboeken en verslagen van ooggetuigen. Zo ontstond een levendig en kleurrijk beeld. De persoonlijke getuigenissen werden opgegraven door Luba Vinogradova, aan wie het boek is opgedragen. Deze persoonlijke getuigenissen “vermenselijken” enigszins de bloedige strijd om de macht na de ineenstorting van het tsaristisch regime. Naast politieke leiders en hoge militairen komen nl. ook veelvuldig gewone burgers, arbeiders, boeren en soldaten aan het woord. Beevor heeft oog voor tal van veelzeggende details en belicht keer op keer de kwaadaardige verschrikkingen die met oorlogvoering gepaard gaan.
Het relaas van de Russische Revolutie lijdt, zelfs meer dan een eeuw later, nog steeds onder mythen, leugens en ideologische romantiek. Een probleem bij de poging om de waarheid te achterhalen, is de enorme chaos die begin 1917, heerste na de ineenstorting van het tsaristisch regime van Nicolaas II. Zowel reactionairen als revolutionairen maakten aanspraak op de toekomst. Hoe de Bolsjewieken erin slaagden de macht te grijpen, en, terwijl het Russische rijk in een burgeroorlog stortte, aan de macht te blijven, is misschien wel het meest complexe politiek en militair verhaal van de 20ste eeuw. Er was niet alleen een wisseling van strijdende partijen, maar de actie vond ook plaats over een onmetelijk gebied, dat zich uitstrekte van Warschau tot Vladivostok, de poolcirkel tot aan de grenzen van het Ottomaanse rijk.
Rusland heeft in de Eerste Wereldoorlog veel meer verliezen geleden dan Frankrijk, Duitsland of het Verenigd Koninkrijk. Ontgoocheling over de roekeloze manier waarop de oorlog werd gevoerd door het tsarenregime was een van de redenen waarom Nicolaas II gedwongen werd af te treden. Lenin wilde Rusland koste wat kost uit de oorlog halen, wat de bezetting van Oekraïne door Duitsland betekende, maar niet voor de Rode Garde massale executies had gepleegd in Kiev, waarbij de ‘hele bevolking’ van de stad werd geterroriseerd.
Als Lenin politiek flexibel was met buitenlandse mogendheden, was hij meedogenloos tegenover zijn eigen volk, inclusief rivaliserende partijen aan de linkerkant. Hij greep de macht toen de ongelukkige voorlopige regering de weg kwijtraakte bij het opzetten van een grondwetgevende vergadering die bedoeld was als een democratische vertegenwoordiging van alle Russen. Lenin bewees aanvankelijk lippendienst aan de vergadering, terwijl hij opriep om de macht naar de “sovjets” te gaan – volksraden. In werkelijkheid was hij niet van plan om zijn controle over de bolsjewistische partij en, via haar Raad van Volkscommissarissen, de gehavende Russische staat te verminderen of toezicht te houden.
Maar zodra de bolsjewieken hun heerschappij hadden gevestigd, voerden ze op meerdere fronten een burgeroorlog tegen een verbijsterende reeks vijanden, variërend van revolutionaire socialisten die nog steeds droomden van een grondwetgevende vergadering tot ‘Wit-Russische’ tsaristen. Het geweld gepleegd door alle partijen was onbeperkt, martelingen en executies waren wijdverbreid, en het was niet ongewoon dat mensen levend in hoogovens werden gegooid. Omdat Lenin elke tegenstand zag als verraad, eiste hij dat alle tekenen van verzet met brutaal geweld zouden worden beantwoord. Trotski was niet minder bereid om bevelen uit te vaardigen dat tegenstanders ter plekke moesten worden doodgeschoten.
Het boek bestaat uit 4 uitgebreide hoofdstukken, waarin Beevor in detail, de gebeurtenissen per maand beschrijft. In het eerste hoofdstuk beschrijft hij de gebeurtenissen in 1917, o.a. de Februarirevolutie, de chaos tussen maart en april, het Kerenski-offensief en de Julidagen, Kornilov, juli-september, en de staatsgreep van oktober, september-november. Hierna beschrijft hij in de volgende 3 hoofdstukken, de gebeurtenissen van de jaren 1919, 1919 en 1920, van het slopen van de sociale orde in januari-februari 1918, over Brest-Litovsk, tot de Tsjechen en de opstand van de linkse socialistisch-revolutionairen, en de Rode terreur in de zomer van 1918. Wat het jaar 1919 betreft, heeft hij het over Siberië, de Don en de Oekraïne, april-juni, Moermansk en Archangel, lente en zomer 1919, de mars naar Moskou, juli-oktober 1919, het keerpunt, september-november 1919, en de terugtocht in het zuiden, november-december. Aangaande 1920, beschrijft hij de grote Siberische IJsmars, de val van Odessa in januari, de Witte cavalerie, januari-maart, Wrangel opperbevelhebber en de Polen die in de lente en zomer, Kiev innemen, en Polen in het westen en Wrangel in het zuiden. “Russia: Revolution and Civil War 1917-1923” werd vertaald door Ton Zwaan.
Antony Beevor Rusland Revolutie en burgeroorlog 1917-1921 geïllustreerd 544 bladz. uitg. Ambo|Anthos ISBN 9789026360152