Tijdens de Tweede Wereldoorlog vond er een immense kunstroof plaats. Vanuit de zogenaamde “bezette” gebieden, versleepten de nazi’s en hun Vlaamse en Waalse collaborateurs, massaal kunst naar Duitsland om ambitieuze collecties op te zetten. Voor het eerst wordt hier dat verhaal voor België verteld. Hoe konden schilderijen van Memling, Van der Weyden, Brueghel, Jordaens en Cranach zomaar het land verlaten? De nazi’s haalden woningen leeg, roofden kunst, dwongen eigenaars te verkopen en spendeerden miljoenen rijksmarken op de kunstmarkt. Lees in dit beklemmend boek over hoe de nazi’s, massaal kunst uit België weghaalden… 

Na de oorlog vonden schilderijen uit België hun weg naar het Louvre, Tate Britain, het Getty Museum of de Yale Art Gallery. Nederland, Frankrijk, Duitsland en zelfs Rusland blijken nog altijd kunst te hebben die naar België had moeten terugkeren. Dat maakt het Belgisch verhaal tot een internationaal verhaal. Na 8 jaar! onderzoek, legt Geert Sels de puzzelstukken bij elkaar die hij aantrof in archieven in Parijs, Den Haag, Koblenz en de grootste Belgische steden. Met doorgedreven speurwerk brengt hij de trajecten in kaart waarlangs de kunst werd weggehaald. Hij stelt vast dat verzamelaars, handelaars en veilinghuizen zonder veel terughoudendheid meegingen in de kunstverwerving van de nazi’s. Andere werken kwamen wel terug en hangen nu in Belgische musea, maar zonder dat de rechtmatige eigenaars werden opgespoord. Waarom is dat niet gebeurd? In tegenstelling tot andere landen is België pijnlijk passief gebleven inzake naziroofkunst. “Kunst voor das Reich” brengt een ongemakkelijke tot wansmakelijke waarheid aan het licht en is een stresstest voor het overheidsbeleid. Vergeten dossiers komen bloot te liggen en de duistere kant van bepaalde schilderijen in onze musea wordt belicht.

Het boek is niet chronologisch opgebouwd. Elk van de zeventien hoofdstukken heeft een duidelijk thema. “Het verhaal”, zo lezen we, “begint bij de migratie van talloze Duitsers en Oostenrijkers die in de jaren 1930 asiel vroegen in België. Nog voor een nazi voet op Belgische grond had gezet, kwamen al de eerste gevallen van dwangverkoop voor. De daaropvolgende hoofdstukken leggen uit waar de kunsthonger van de nazi’s vandaan kwam, hoe ze na hun inval ogenblikkelijk toesloegen en hoe ze zich bedienden van een pseudo legaal kader. Roofmethodes als de Möbelaktion en de inbeslagnames van bewaardepots zijn afzonderlijk uitgewerkt.”

Wanhopige Joodse vluchtelingen stonden kunst af in ruil voor een inreisvisum naar België. Anderen verkochten schilderijen tegen een spotprijs om in hun levensonderhoud te voorzien of om een duur bootticket naar de Verenigde Staten te bekostigen. “In normale omstandigheden”, schrijft Sels, “zouden ze met die prijs wellicht niet ingestemd hebben als ze al verkocht zouden hebben. Belgische musea profiteerden daarvan en wisten hun collectie tegen voordeelprijzen te verrijken. Kunstvoorraden van Joodse kunsthandelaars en verzamelaars werden in beslag genomen – de overname van de galerie van Samuel Hartveld door een Belgische handelaar krijgt een volledig hoofdstuk. Van bovengenoemde voorbeelden kwamen schilderijen terecht in de Musea voor Schone Kunsten van Antwerpen, Brussel en Gent, maar ook in Tate Britain in Londen.”

“Het opvallendste inzicht van acht jaar onderzoek”, zo schrijft Sels (foto) nog, “is dat België een atypische positie innam in de kunstverwerving van de nazi’s. In tegenstelling tot andere bezette landen werd een groot deel van de schilderijen niet rechtstreeks naar het Reich getransporteerd. In de hoofdstukken over de kunsthandel zal blijken dat er onafgebroken een grote aanzuigkracht uitging van nazigezanten uit Nederland en Frankrijk. Uniek aan de kunstverwerving vanuit België is dat ze vaak indirect verliep, via een omweg langs Nederland en Frankrijk. Dat maakt het Belgische verhaal tot een internationaal verhaal.” Een ode aan de verscheurde families, Seegall, Lindemann, Rosenthal, Tiefenbrunn en Hartveld. Indrukwekkend!

Geert Sels, Kunst voor das Reich, op zoek naar naziroofkunst uit België 447 bladz. geïllustreerd uitg. Lannoo ISBN 9789401428743

https://www.stretto.be/2017/04/23/ranzige-kunstzwendel-een-nare-zaak/