De Joodse schrijver, Joseph Roth (1894-1939) (foto’s), geboren in Brody in Galicië, in het westen van Oekraïne, werd in 1918, na de val van Oostenrijk-Hongarije, stateloos. De dubbelmonarchie was voor Joseph Roth het laatste overblijfsel van wat een ‘modern’ Europa had kunnen worden. Radetzkymars, is het klassiek meesterwerk van deze Joods-Oostenrijkse schrijver, die Franz Joseph bleef liefhebben omdat hij Hitler verachtte.

Maar, hoe tragisch het ook moge klinken, in het verspreiden van de nieuwe Oostenrijkse kunst en literatuur, speelde de gedwongen emigratie van joodse kunstenaars, schrijvers en intellectuelen, een niet geringe rol. Doordat zij uitweken naar het buitenland kreeg de Weense en Oostenrijkse kunst in het buitenland nl. een ruimere bekendheid. De schrijvers die op de vlucht waren voor het nazisme onderhielden belangrijke contacten met buitenlandse schrijvers aan wie ze hun werk voorstelden en hen zodoende introduceerden in de Weense moderne kunst. Het uitwijken en het verspreiden van omzeggens het grootste deel van de Weense kunstenaars in Nederland, België, Frankrijk, en in de Verenigde Staten, betekende pas goed de eigenlijke doorbraak naar internationale bekendheid. Schrijvers publiceerden hun literatuur in het buitenland, bv. in Amsterdam, en stichtten als het ware diverse kunstenaarskolonies in verschillende Europese landen. Het zuiden van Frankrijk was één van de eerste trefplaatsen voor de uitgeweken kunstenaars en intellectuelen en was het eerste centrum van de Duitse en Oostenrijkse emigrantenliteratuur. In de jaren ’30 probeerden schrijvers en schilders die het slachtoffer waren van de boekenverbranding en de’ Entartete Kunst’, de wereld te waarschuwen voor het komend gevaar.

Door het organiseren van lezingen en bijeenkomsten wilden ze de nog niet bezette gebieden duidelijk maken hoe het in het nazi-Duitsland en in het Oostenrijk van de ‘Anschluss’ toeging. Hermann Broch, Joseph Roth en Stephan Zweig waren belangrijke auteurs die deze taak op zich namen. Zij die het Weense fin-de-siècle, de oorlog en de complete ontreddering, de heropbloei onder de sociaaldemocraten in de jaren twintig, en de nazistische nachtmerrie hadden meegemaakt, konden het best hun ervaringen, getuigenissen en speculaties betreffende de nabije toekomst van Europa aan de nog niet geteisterde landen kwijt. Zij traden op als correspondenten en woordvoerders van de door de nazi’s verboden en vervolgde literatuur. ‘Die Welt von Gestern’ is het tijdsdocument van de periode vanaf het fin-de-siècle tot de ‘Anschluss’ geworden. De auteur die eerst vol genegenheid de sfeer en de geest van het Wenen van de ‘belle-époque’ had beschreven, werd nu gedwongen om gruwelijke taferelen te beschrijven.

“Eindeloze vlucht” van Keiron Pim is de eerste biografie van Joseph Roth in Nederlandse vertaling. De Engelse journalist en biograaf volgt de schrijver langs alle etappes van zijn leven. Roths geboortegrond en zijn jeugd in de joodse gemeenschap van Brody, in het huidige Oekraïne, vormden een onuitputtelijke, haast mythische bron voor meesterwerken als “Radetzkymars” en “Job”. Zijn carrière als verslaggever in onder andere Wenen en Berlijn tijdens het interbellum inspireerde hem tot profetische romans als “Rebellie” en “Rechts en links”. En zijn jaren in ballingschap in onder andere Parijs en Amsterdam behoorden tot de productiefste van zijn leven. Pim brengt in dit meeslepende, invoelende standaardwerk de fijnmazige verbanden in kaart tussen de levensweg en het werk van een van de grootste Europese schrijvers van de 20ste eeuw.

Het oeuvre van journalist en romancier Joseph Roth leest als een treurdicht voor de kosmopolitische, tolerante, tot ondergang gedoemde cultuur van Centraal-Europa, die haar hoogtijdagen vlak voor de Eerste Wereldoorlog beleefde. Hij was een scherpzinnig waarnemer en chroniqueur van zijn eigen tijd en een duistere profeet van de onze. Zijn neergang weerspiegelde de ineenstorting van het beschaafd Europa: in zijn laatste rondreizende decennium verzette hij zich tegen het nazisme in ballingschap, zijn vrouw bezweek aan schizofrenie en hij stierf aan overmatig gebruik van alcohol aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Door de rol van Roths afwezige vader in zijn fantasieën, zijn houding ten opzichte van zijn joods-zijn en zijn rusteloze zoektocht naar thuis te onderzoeken, spreekt Keiron Pims aangrijpende verslag van Roths chaotische leven krachtig tot ons in onze tijd van onzekerheid, vluchtelingencrises en opkomend etno-nationalisme. Endless Flight levert een visceraal maar gevoelig portret van zijn zoektocht naar verbondenheid, en een meeslepend begrip van de schittering en schoonheid van zijn werk. “Endless Flight: The Life of Joseph Roth” werd vertaald door Lidwien Biekmann en Frank Lekens.

Keiron Pim schreef eerder “Jumpin’ Jack Flash: David Litvinoff and the Rock’n’Roll Underworld”, een goed ontvangen biografie van een sleutelfiguur in de Londense muziekwereld van de jaren ’60. Hij publiceerde o.a. in The Guardian, The Daily Telegraph en The Spectator. Pim woont in Norwich en doceert creative writing aan de University of East Anglia.

Keiron Pim Eindeloze vlucht, het leven van Joseph Roth 506 bladz. uitg. Atlas Contact ISBN 9789025473099