Johann Georg Pisendel 1687-1755) was een van die musici die de Europese muziekscene van de eerste helft van de 18de eeuw markeerde. Hij was een referentie voor artiesten en componisten van zijn tijd en zijn nalatenschap blijft verrassen en fundamentele en onbekende aspecten van de barokke muzikale wereld ontdekken. Toch is Pisendel vandaag helaas nog een grote onbekende. Ontdek op deze cd enkele van zijn concerti en sonaten, gespeeld op een fenomenale viool, gebouwd door de Domenico Montagnana (1686-1750), één van de beste viool- en cellobouwers van zijn tijd.

Zoals iedereen wel weet, is Concerto Köln één van de toonaangevende orkesten voor historisch geïnformeerde muzikale uitvoeringen en opnames. Recente concerten van Wagners “Rheingold” en een album dat samen met de sopraan Jeanine De Bique is uitgebracht, werden gevierd en geprezen door critici en luisteraars. De conceptuele originaliteit van hun werk lijkt eindeloos. Op hun nieuwste album “Pi – Pisendel” wordt de barokvioliste Mayumi Hirasaki, sinds tien jaar de belangrijkste concertmeester van Concerto Köln, in de kijker gezet. Samen presenteren concertmeester en ensemble een gevarieerde selectie van Pisendels stukken die opvallen door hun rijke orkestratie, stilistische verscheidenheid en instrumentale virtuositeit. Opnieuw spreekt de artistieke visie van Hirasaki en het concert Köln tot de verbeelding van de luisteraar met een nauwkeurige weergave van het historische geluid en een vernieuwende, verfrissende interpretatie.

Pisendel was een leerling van Torelli, Montanari, Heinichen of Vivaldi, en Bach, Telemann, Zelenka, Hasse en Graupner waren zijn vrienden. We weten dat Bach speciaal voor hem componeerde en dat Vivaldi, Telemann en Albinoni sonates en concerti aan hem opdroegen. Bovendien was hij een getalenteerd componist, een van de grootste vioolvirtuozen van de 18de eeuw, en een fervent verzamelaar en nauwgezette kopiist die in zijn archief voor het orkest van Dresden, meer dan tweeduizend partituren wist te verzamelen. Deze verzameling, bekend als de Schrank II collectie, is een van de belangrijkste muziekarchieven uit de eerste helft van de 18de eeuw. 

Johann Georg Pisendel werd geboren in Cadolzburg, een stadje in de buurt van Neurenberg in Beieren (Landkreis Fürth), waar zijn vader, Simon, voorzanger en organist was. Op 9-jarige leeftijd werd hij koorknaap aan de hofkapel van Ansbach. De muziekdirecteur daar was de zanger, Francesco Antonio Pistocchi, en de concertmeester was de gevierde violist en componist, Giuseppe Torelli. Daarom wordt er gedacht dat Pisendel viool studeerde bij Torelli. Nadat zijn stem muteerde, ging Pisendel viool spelen in het befaamd hoforkest, maar in 1709 verliet hij Dresden voor Leipzig om daar zijn muzikale studies voort te zetten. Op weg naar Leipzig ontmoette hij Johann Sebastian Bach in Weimar en, eenmaal in Leipzig, werd hij voorgesteld aan Georg Philipp Telemann. Pisendel werd een enthousiast lid van het door Telemann opgericht collegium musicum en ze werden goede vrienden.

Het jaar daarop aanvaardde Pisendel een vaste plaats in het Dresdens hoforkest. Hij bleef bij het orkest van Dresden voor de rest van zijn leven, hoewel hij zijn nieuwe meester, de kroonprins, later Augustus III van Polen, vergezelde op een tournee door Europa, waarbij hij Antonio Vivaldi bezocht (waarvan hij enkele solo-vioolwerken had uitgevoerd) in Venetië. Rond 1718 studeerde Pisendel compositie bij Johann David Heinichen, en in 1728 werd de concertmeester van het Dresdens hoforkest. Tot de leerlingen van Pisendel behoorden Franz Benda en Johann Gottlieb Graun, en hij was ook een goede vriend van Jan Dismas Zelenka, wiens werken hij postuum hielp publiceren. De composities van Pisendel zijn klein in aantal, maar van hoge kwaliteit. Al zijn overgebleven werken zijn instrumentaal. Ze omvatten 10 vioolconcerti, 4 concerti voor orkest, 2 sonates voor viool, een Sinfonia en Trio.

Hoe klein het aantal van zijn eigen composities ook was, de invloed van Pisendel op de muziek was groot. Tomaso Albinoni, Vivaldi en Telemann droegen allen vioolconcerti aan hem op. Een verzameling bestaande instrumentale werken uit de eerste helft van de 18de eeuw, die werden bewaard in de zogenaamde Schrank II (kabinet II) van de Dresdense hofkerk, omvat deze opdrachten, talrijke manuscripten met uitvoeringsinstructies in Pisendels eigen hand, en partituren die hij zelf had gekopieerd. De Saksische Staats- en Universiteitsbibliotheek Dresden en de Duitse Onderzoeksstichting voltooiden de digitalisering van de Schrank II-collectie in de zomer van 2011, waardoor onderzoekers de muzikale erfenis van Pisendel verder gingen bestuderen. Pisendel was de belangrijkste Duitse violist van zijn tijd.

Pisendels sonaten en concerti zijn een uitstekende gelegenheid om de boeiende verhouding te beluisteren tussen een rijk geornamenteerde solopartij, ondanks het eerder beperkt, maar typisch 18de eeuws, bereik van de eerste 3 posities (van de linkerhand) van de viool, de verhouding tussen de linkerhand van het klavecimbel met de baslijn van de cello, en de boeiende dialoog tussen het unisono spel of de harmonische invulling van beide als continuo, in het algemeen.

Het programma begint met een fanfare van onbekende oorsprong. “Het publiek moet vanaf het allereerste begin onze feestvreugde voelen!” legt Mayumi Hirasaki uit. Direct daarna volgt het Concerto in D met een prachtige blazersbezetting en extra pauken. In de Sonate in do klein die volgt, voel je de verbondenheid en vriendschap met Johann Sebastian Bach en zijn zoon Wilhelm Friedemann. “Hier laat Pisendel zien dat hij, net als zijn collega’s Heinichen en Jan Dismas Zelenka, kon componeren in de contrapuntische stijl van de Dresdense kerkmuziek”, legt Mayumi Hirasaki uit in het begeleidend boekje. In 1716 ontmoette Pisendel de componist Antonio Vivaldi in Venetië. Daarom doet Pisendels melodieontwerp in het Concerto in Bes, sterk denken aan het beroemd Italiaans voorbeeld. De musici van Concerto Köln benaderden het Franse stuk “Imitation des Caracteres de la Danse” op een heel bijzondere manier, eerst volgden ze nl. samen een cursus barokdans. “Je speelt deze muziek op een andere manier als je de verschillende danskarakters ook fysiek kan voelen”, legt Hirasaki uit. “Bovendien gebruikten we de strijkstokpositie in de onderhandse greep, zoals in die tijd gebruikelijk was in Frankrijk.” Mayumi Hirasaki en Concerto Köln zijn er met deze opname in geslaagd een virtuoze selectie te maken van de karakteristieke grootsheid van Pisendels muziek. Warm aanbevolen!

(Foto’s Harald Hoffmann)

Tracklist:

Fanfare

Violinkonzert D-Dur

Sonate c-Moll

Violinkonzert B-Dur

Imitation des Caracteres de la Danse

Violinkonzert Es-Dur

Sinfonia B-Dur

Violinsonate D-Dur

Pisendel Mayumi Hirasaki Concerto Köln cd Berlin Classics 0302808BC